1. **Robototexnikada Qo‘llaniladigan Dasturlash Tillarining Qisqacha Tavsifi:** Robototexnikada ishlatiladigan dasturlash tillari, robotlar va ularning turli komponentlarini boshqarish uchun zarur bo‘lgan algoritmlar va funktsiyalarni yozish imkonini beradi. Bu tillar robotning harakatlarini, sensorlardan olingan ma'lumotlarni qayta ishlashni va qurilmaning atrof-muhit bilan o‘zaro ta'sirini boshqaradi.
2. **Top 5 Robototexnika Dasturlash Tillari:**
- **Python:** Foydalanuvchiga do‘stona, keng tarqalgan va kutubxonalar boy.
- **C/C++:** YUqori samaradorlik va past darajadagi qurilmalar uchun mos.
- **Java:** Ob'ektga yo'naltirilgan dizayn va tarmoqli ilovalar uchun yaxshi.
- **JavaScript (Node.js):** Veb-asosli robototexnika uchun.
- **MATLAB:** Ilmiy hisob-kitoblarda keng qo‘llaniladi, ayniqsa, algoritm prototiplashida.
3. **Sanoat Robototexnikasida Standart Dasturlash Tili:** Sanoat robotlarini dasturlashda ko‘pincha C va C++ tillari standart hisoblanadi. Bu tillar yuqori samaradorlikni ta'minlashi va past darajali qurilmalar bilan ishlash qobiliyati sababli tanlangan.
4. **Yangi Boshlovchilar Uchun Mos Keladigan Tillar:** Yangi boshlovchilar uchun Python va Scratch kabi tillar mos keladi. Python oddiy sintaksisi va keng kutubxonalari bilan, Scratch esa vizual interfeysi va o‘rganishning osonligi bilan ajralib turadi.
5. **Scratch Kabi Vizual Tillardan Foydalanishning Afzalliklari:** Ular bolalar va yangi boshlanuvchilarga dasturlashning asosiy tushunchalarini oson va qiziqarli tarzda o‘rgatadi. Bu usul algoritmik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va dasturlashni vizual va intutiv tarzda taqdim etadi.
6. **Python va C++ da Robotlarni Dasturlash Uchun Maxsus Kutubxonalar:**
- **Python:** `ROS (Robot Operating System)`, `OpenCV` (ko‘rish uchun), `PyRobot`, `Pypot` (robototexnika uchun).
- **C++:** `ROS`, `Boost` (umumiy maqsadlar uchun), `OpenCV`, `Robot SDKs` (maxsus ishlab chiqaruvchilardan).
7. **C/C++ Tili Yordamida Dasturlashtiriladigan Robotlar:**
- **Sanoat Robotlari:** Yuqori aniqlik va tezlikni talab qiladi.
- **Embedded Systems:** Past darajadagi qurilmalar, masalan, mikrokontrollerlar.
- **YUqori Samaradorlikni Talab Qiluvchi Tizimlar:** Masalan, tez reaksiya vaqti talab qilinadigan tizimlar.
8. **Robot Harakatini Boshqarish Uchun C/C++ Asosiy Elementlari:**
- **F
unktsiyalar va kutubxonalar:** Harakatni boshqarish, sensor ma'lumotlarini o‘qish.
- **Past darajadagi qurilmalar bilan ishlash:** GPIO, PWM, va boshqa interfeyslar.
- **Ko'p oqimlilik:** Har xil jarayonlarni bir vaqtda boshqarish.
- **Xotira boshqaruv:** Samarali xotira taqsimoti va xavfsiz foydalanish.
- **Ma'lumot tuzilmalari:** Ma'lumotlarni samarali saqlash va qayta ishlash.
9. **Robotlarni Dasturlash Uchun Ishlab Chiqarish Muhiti va Vositalari:**
- **Dasturlash Muhitlari:** `ROS`, `Arduino IDE`, `Microsoft Robotics Developer Studio`.
- **Simulyatsiya Dasturlari:** `Gazebo`, `V-REP`, `MATLAB Simulink`.
- **Vizual Dasturlash Vositalari:** `Blockly`, `RoboDK`.
- **Hardver SDKlari:** Maxsus robotlar va sensorlar uchun ishlab chiqilgan.
10. **ROS (Robot Operating System) va Uni Qo‘llanishi:**
ROS, robototexnika sohasida keng qo‘llaniladigan ochiq manbali dasturiy ta'minot platformasidir. U asosan robotlarning harakatini boshqarish, sensor ma'lumotlarini qayta ishlash va robototexnika ilovalarida murakkab algoritmlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan. ROSning asosiy maqsadi turli xil robototexnika ilovalarida qayta foydalanish mumkin bo‘lgan kod va qismlarni taqdim etishdir.
11. **ROS Kabi Tayyor Platformalar Taqdim Etadigan Imkoniyatlar:**
- **Modullilik:** Turli funktsiyalar uchun alohida paketlar va qismlarni ishlatish.
- **Ko'p Tilli Dasturlash:** Python, C++, va boshqa tillar orqali dasturlash.
- **Kengaytirilgan Kutubxonalar:** Sensorlar, harakat boshqaruv va boshqa ko'plab qurilmalar uchun mavjud kutubxonalar.
- **Simulyatsiya:** Muhandislar va tadqiqotchilar uchun real muhitni taqlid qiladigan kuchli simulyatsiya vositalari.
- **Ilovalararo Muloqot:** Turli qurilmalar va dasturlar o'rtasida ma'lumot almashinuvi.
12. **ROS O‘rnatish Jarayoni:**
ROS o'rnatish operatsion tizimiga qarab farq qiladi. Ubuntu Linux eng keng qo'llaniladigan operatsion tizim hisoblanadi. O‘rnatish rasmiy ROS veb-saytida berilgan ko'rsatmalarga asoslanadi, bu jarayon repositorylarni qo'shish, kerakli paketlarni o'rnatish va muhitni sozlashni o'z ichiga oladi.
13. **ROS Standartlari:**
- **Xabarlar Tizimi:** Turli xil nodlar o'rtasidagi ma'lumot almashinuvini standartlashtiradi.
- **Paketlar va Nodlar:** Har bir funktsiyani alohida paket va nodda boshqarish.
- **Graph Qurilishi:** Nodlar va ularning o'zaro aloqalari graf shaklida tasvirlanadi.
- **Foydalanuvchi Interfeysi:** Grafik va komanda qatori interfeyslari orqali ishlov berish.
14. **ROSda Paket Yaratish:**
ROSda yangi paket yaratish `catkin` yoki `rosbuild` yordamida amalga oshiriladi. Bu jarayon paket nomi, bog'liqliklar va kerakli fayllarni o'z ichiga oladi. Har bir paket o'ziga xos vazifalarni bajarish uchun mo'ljallangan.
15. **Robotlarni Loyihalash Tizimlari:**
- **CAD (Computer-Aided Design) Dasturlari:** Autodesk Inventor, SolidWorks va SketchUp kabi dasturlar.
- **Elektron Dizayn Avtomatizatsiyasi (EDA) Tizimlari:** PCB dizayni uchun dasturlar, masalan, Altium Designer va Eagle.
- **Mekanik Tizimlarni Simulyatsiya Qilish:** ANSYS, MATLAB Simulink.
16. **Avtomatlashtirilgan Loyihalash Tizimlari:**
- **CAM (Computer-Aided Manufacturing):** Ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish.
- **CAE (Computer-Aided Engineering):** Muhandislik tahlillarini avtomatlashtirish.
- **PLM (Product Lifecycle Management):** Mahsulotning butun hayot sikli bo'ylab ma'lumotlarni boshqarish.
17. **Differentsial Boshqariladigan Robotni Modellashtirish:**
Bu robotlar ikki g'ildirakli tizimda harakatlanadi va har bir g'ildirak mustaqil ravishda boshqariladi. Modellashtirishda robotning harakatlanish yo'nalishi va tezligi, g'ildiraklarning aylanish tezligi va robotning fizikaviy parametrlari
inobatga olinadi. Bu turdagi robotlar uchun matematik modellar va simulyatsiya dasturlari ishlatiladi, bu esa harakat trajektoriyasini va boshqaruv algoritmlarini optimallashtirish imkonini beradi.
18. **LibreCAD, Blender va MeshLab O‘rnatish:**
- **LibreCAD:** Bu bepul 2D CAD dasturidir. O‘rnatish uchun rasmiy veb-saytidan yuklab olingan o‘rnatish faylini ishga tushirish kifoya.
- **Blender:** Kuchli 3D modellashtirish va animatsiya dasturi. Blender'ning rasmiy veb-saytidan so'nggi versiyasini yuklab oling va ko'rsatmalarga muvofiq o‘rnating.
- **MeshLab:** 3D meshlarni tahlil qilish va ishlash uchun mo'ljallangan dastur. MeshLab'ni rasmiy veb-saytidan yuklab oling va o‘rnatish jarayonini bajaring.
19. **LibreCAD Yordamida Robotning 2D CAD Chizmasini Yaratish:**
LibreCAD'da 2D chizmalar yaratish uchun asosiy geometrik shakllar (to'g'ri chiziqlar, doiralar, burchaklar) va o'lchovlar kiritish vositalaridan foydalaniladi. Dastlab, loyiha uchun kerakli o'lchamlarni aniqlang, keyin ushbu o'lchamlarni asos qilib, robotning detallarini va umumiy ko'rinishini chizish jarayonini boshlang.
20. **Blenderdan Foydalangan Holda Robotning 3D-Modeli Bilan Ishlash:**
Blenderda 3D model yaratish uchun asosiy geometrik shakllar, modifikatorlar va texturalash vositalaridan foydalaniladi. Avval, robotning asosiy tuzilishini yaratish uchun geometrik shakllardan foydalaning. Keyin, detallarni aniqlash va modelni yanada realistik qilish uchun modifikatorlar va texturalash vositalaridan foydalaning. Blender shuningdek, modelni animatsiya qilish va uni turli muhitlarda simulyatsiya qilish imkoniyatlarini ham taqdim etadi.
21. **Robotlarni Loyihalash Tizimlari:** Robotlarni loyihalash tizimlari, robotlar va ulardan tashkil topgan tizimlarni loyihalash, modellashtirish va sinovdan o'tkazish uchun mo'ljallangan dasturiy va texnik vositalar to'plamidir. Asosiy vazifalari orasida robotning geometriyasini, kinematikasi va dinamik xususiyatlarini modellashtirish, sensor va harakat boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish, shuningdek, robotlarning ishlash muhiti va ularning o'zaro ta'sirlashuvini simulyatsiya qilish kiradi.
22. **2D va 3D Robot Modellari Bilan Ishlash:** 2D robot modellari bilan ishlash uchun LibreCAD kabi vektor asosidagi chizmachilik dasturlari tavsiya etiladi. 3D robot modellari uchun esa SolidWorks, Autodesk Inventor, yoki Fusion 360 kabi professional CAD (Computer-Aided Design) dasturlari, shuningdek, Blender kabi bepul 3D grafika dasturlari foydalanish mumkin.
23. **CAD Tizimlarining Afzalliklari:** Robotlarni ishlab chiqishda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (CAD) aniq va murakkab dizaynlarni tez va samarali yaratish, modellarni osonlik bilan o'zgartirish, turli materiallar va komponentlar bilan tajribalar o'tkazish, shuningdek, fizikaviy prototiplarni yaratishdan oldin virtual sinovlarni amalga oshirish kabi bir qator afzalliklarni taqdim etadi.
24. **LibreCAD yordamida 2D Robot Chizmasini Yaratish:** LibreCAD yordamida 2D robot chizmasini yaratish uchun avvalo dasturni o'rnatish va uni ochish kerak. Keyin, loyihalash jarayonida asosiy chiziq, shak
l, burchaklar va o'lchamlarni yaratish orqali robotning asosiy konturlarini chizish kerak. Chizilgan elementlarni bir-biri bilan bog'lash, kerakli o'lchamlarni qo'shish va chizmani aniqlashtirish ham muhimdir. Nihoyat, loyiha tugagandan so'ng uni saqlash va kerak bo'lsa chop etish imkoniyati mavjud.
25. **MeshLab yordamida 3D Robot Modellari Bilan Ishlash:** MeshLab 3D modellarni tahlil qilish va tahrirlash uchun mo'ljallangan dasturdir. Robotning 3D modeli bilan ishlashda MeshLab yordamida geometrik tuzilishni optimallashtirish, yuzalarni tekislash, teshiklarni yopish va modellarni boshqa formatlarga eksport qilish kabi muammolar hal qilinishi mumkin.
26. **Blenderda Robotlarni Modellashtirish va Animatsiya:** Blenderda robotlarni modellashtirish va animatsiya qilishning asosiy tamoyillari orasida 3D shakllarni yaratish, ularga tekstura va materiallar qo'llash, harakat boshqaruv tizimini (rigging) o'rnatish va keyin animatsiya jarayonlarini bajarish kiradi. Bu jarayonlar robotning aniq va realistik harakatlarini yaratish uchun zarurdir.
27. **3D Robot Modellarini Almashish Fayl Formatlari:** 3D robot modellarini turli dasturlar o'rtasida almashishda ko'p ishlatiladigan fayl formatlari orasida STL (StereoLithography), OBJ (Object File), FBX (Filmbox) va COLLADA (Collaborative Design Activity) kabi umumiy formatlar mavjud. Ushbu formatlar turli dasturlar bilan mos keladi va modellarni osonlik bilan import/export qilish imkonini beradi.
28. **Sanoat va Ilmiy Tadqiqotlarda Robot Loyihalash Tizimlarining Roli:** Zamonaviy sanoat va ilmiy tadqiqotlarda robot loyihalash tizimlari muhim rol o'ynaydi. Ular yordamida murakkab va innovatsion robot tizimlarni tez va aniq loyihalash, ulardan samarali foydalanish, yangi texnologiyalarni rivojlantirish va ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish mumkin bo'ladi.
29. **LibreCAD yordamida 2D Robot Chizmasini Yaratish:** Bu savol 24-raqamli savol bilan bir xil, shuning uchun javob ham xuddi shunday - LibreCAD yordamida 2D robot chizmasini yaratish uchun dasturni ochib, asos
iy chiziq va shakllarni yaratish orqali robotning konturlarini belgilash, kerakli o'lchamlarni qo'shish va chizmani aniqlashtirish kerak. Nihoyat, loyiha tugagach uni saqlash va kerak bo'lsa chop etish mumkin.
30. **Axborot-o‘lchov Tizimlari:** Axborot-o‘lchov tizimlari, ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanishni ta'minlovchi texnik va dasturiy vositalar majmuasidir. Uning tarkibiga sensorlar (harorat, bosim, tezlik va boshqalar uchun), ma'lumotlarni qayta ishlash uchun mikrokontrollerlar, kompyuterlar, ma'lumotlarni uzatish tizimlari (masalan, simsiz aloqa tizimlari), shuningdek, ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish va tahlil qilish uchun dasturiy ta'minot kiradi. Axborot-o‘lchov tizimlari turli sohalarda, jumladan, avtomatik boshqaruv tizimlarida, sanoatda, atrof-muhit monitoringida va tibbiy diagnostikada keng qo'llaniladi.
31. **Analog va Raqamli Sensorlar:**
- **Analog Sensorlar:** Bu turdagi sensorlar o'zgaruvchan signallarni uzluksiz, ya'ni uzatilayotgan ma'lumotlar uzluksiz qiymatlarni oladi. Masalan, harorat sensori o'zgaruvchan haroratni uzluksiz elektr signallariga aylantiradi.
- **Raqamli Sensorlar:** Raqamli sensorlar, aksincha, faqat ma'lum qiymatlarni (ko'pincha 0 va 1) qabul qilib, uzatadilar. Bu turi sensorlar aniq va qayta ishlanishi oson bo'lgan raqamli ma'lumotlarni taqdim etadi.
- **Asosiy Farqlar:** Asosiy farq shundaki, analog sensorlar uzluksiz, raqamli sensorlar esa diskret ma'lumotlarni beradi. Shuningdek, analog sensorlarning chiqish signali bevosita o'lchanayotgan kattalikka bog'liq bo'lsa, raqamli sensorlar ma'lumotni raqamli shaklda uzatadi.
32. **Touch Sensor:**
- **Ta'rif:** Touch sensorlar bosim yoki tegish orqali aktivlashuvchi qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Masalan, kapasitiv touch sensorlar, sensor yuzasiga tegilganda elektr maydonini o'zgartiradi, bu esa tegishni aniqlash uchun ishlatiladi. Rezistiv touch sensorlar esa ikki shaffof elektrod orasidagi bosim bilan ishlaydi.
33. **Harorat Datchigi:**
- **Ta'rif:** Harorat datchiklari atrof-muhit haroratini o'lchaydi va uni elektr signallariga aylantiradi.
- **Ishlash Prinsipi:** Misol uchun, termistorlar haroratga qarab o'z qarshiligini o'zgartiradi, bu esa o'zgarishni elektr signali orqali o'lchash imkonini beradi.
34. **Yorug‘lik Datchigi:**
- **Turlari:** Fotorezistorlar, fotodiodlar va fototranzistorlar kabi turli xil yorug'lik datchiklari mavjud.
- **Ishlash
Prinsipi:** Yorug'lik datchiklari yorug'lik miqdorini aniqlaydi va uni elektr signallariga aylantiradi. Misol uchun, fotorezistor yorug'likka ta'sir qilganda o'z qarshiligini o'zgartiradi, bu esa yorug'lik darajasini elektr signali orqali o'lchash imkonini beradi.
35. **To‘siq Sensori:**
- **Ta'rif:** To'siq sensorlari ob'ektlarning yaqinligini yoki mavjudligini aniqlaydigan qurilmalardir.
- **Qo'llanilishi:** Ular ko'pincha robototexnikada, avtomobil parktroniklarida va xavfsizlik tizimlarida foydalaniladi, masalan, robotlar uchun to'siqlardan qochish yoki avtomatik eshiklar uchun harakatni sezishda.
36. **Ultratovushli Masofa Datchigi:**
- **Ta'rif:** Ultratovushli masofa datchiklari ultratovush to'lqinlarini yuborib, ularning qaytish vaqtini hisoblab, masofani aniqlaydi.
- **Ishlash Prinsipi:** Bu datchiklar ultratovush to'lqinlarini yuboradi va ular ob'ektga urilib qaytganda qaytish vaqtini hisoblaydi. Bu ma'lumotdan foydalanib, masofa aniqlanadi.
37. **Optik Reflektorli Masofa Datchigi:**
- **Ta'rif:** Bu turdagi datchiklar yorug'lik to'lqinlarini (ko'pincha lazer yoki LED) yuborib, ularning ob'ektdan qaytishini hisoblaydi.
- **Ishlash Prinsipi:** Yorug'lik nuri ob'ektga to'g'ri kelib, qaytadi va qaytish vaqti yoki intensivligi asosida masofa aniqlanadi.
38. **Shovqin Detektori:**
- **Ta'rif:** Shovqin detektorlari atrof-muhitdagi tovush darajasini o'lchaydigan qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Ular mikrofon yoki boshqa tovush sezgir elementlar orqali tovush signallarini qabul qilib, ularni elektr signallariga aylantiradi.
39. **Encoder:**
- **Ta'rif:** Encoderlar harakatni elektr signallariga ayl
antiradigan qurilmalardir, bu orqali ularning pozitsiyasi yoki tezligi aniqlanadi.
- **Qo'llanilishi:** Encoderlar odatda harakatni aniq kuzatish talab etiladigan joylarda ishlatiladi, masalan, robotlarning harakat boshqaruv tizimlarida, pozitsionerlarda va avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlarida.
40. **Harakat Datchigi:**
- **Ta'rif:** Harakat datchiklari atrofdagi harakatni sezishga qodir bo'lgan qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Ko'pincha infratovush yoki PIR (Passive Infrared) sensorlaridan foydalaniladi. PIR sensorlar atrofdagi harorat o'zgarishlarini sezadi, bu esa odamlar yoki boshqa harakatlanuvchi ob'ektlar tomonidan keltirilgan issiqlik o'zgarishlarini sezish imkonini beradi. Bu turi sensorlar xavfsizlik tizimlarida, avtomatik yoritish tizimlarida va harakatga asoslangan boshqaruvida keng qo'llaniladi.
41. Gaz datchigi (gaz sensori) - bu atrof-muhitdagi gazlarning mavjudligini aniqlash va ularning konsentratsiyasini o'lchash uchun ishlatiladigan qurilma. U turli xil gazlar, masalan, tabiiy gaz, karbon monoksidi, radon va boshqalar uchun javob beradi. Gaz datchigi elektr tokining o'zgarishini yoki boshqa fizikaviy o'zgarishlarni gazning konsentratsiyasiga muvofiq ravishda aniqlaydi.
42. Namlik datchigi - bu atrof-muhitdagi namlik darajasini aniqlash uchun ishlatiladigan qurilma. Ular qishloq xo'jaligi, ob-havo stantsiyalari, bino avtomatizatsiyasi, qurilish va boshqa sohalarda keng qo'llaniladi, namlik darajasini nazorat qilib, o'zgarishlarga mos ravishda reaksiya qilish imkonini beradi.
43. Videokameralar robototexnikada muhitni kuzatish, ob'ektlarni aniqlash, masofani o'lchash va harakatni kuzatish uchun ishlatiladi. Ulardan foydalanish orqali robotlar atrof muhit haqida ma'lumot to'playdi va bu ma'lumotlarga asoslanib, muayyan vazifalarni bajarish yoki yo'nalishini o'zgartirish uchun qaror qabul qiladi.
44. Robototexnikada sensorlar turli muhim vazifalarni bajaradi: atrof muhit haqida ma'lumot to'plash, ob'ektlarni aniqlash, masofani va harakatni kuzatish, shuningdek, robotning o'zi haqida ma'lumot to'plash (masalan, uning holati yoki joylashuvi).
45. Robototexnikada tez-tez ishlatiladigan sensorlar orasida masofa sensorlari, harorat sensorlari, namlik sensorlari, yorug'lik sensorlari va boshqalar bor. Ular turli maqsadlarda qo'llaniladi, masalan, atrof-muhitni kuzatish, robotning joylashuvini aniqlash, zarur bo'lganda avtomatik ravishda reaksiya qilish.
46. Analog va raqamli sensorlar - bu ma'lumotlarni turli shakllarda qayta ishlaydigan sensorlar. Analog sensorlar uzluksiz o'zgaruvchan signal beradi, raqamli sensorlar esa ma'lumotni raqamlar shaklida beradi. Asosiy farq shundaki, analog sensorlar ko'proq noaniqlikka ega bo'lishi mumkin, raqamli sensorlar esa aniqroq ma'lumotni taqdim etadi.
47. Masofa sensorlari - bu ob'ektning joylashuvini aniqlash yoki ob'ekt bilan oradagi masofani o'lchash uchun ishlatiladigan qurilmalar. Misollar orasida ultratovushli sensorlar, lazerli rangefinderlar va infraqizil sensorlar bor. Ular masofani aniqlash, to'siqlarni aniqlash va robotning yo'nalishini nazorat qilish uchun ishlatiladi.
48. Infraqizil (IR
) sensorlar robototexnikada har xil maqsadlarda ishlatiladi, jumladan to'siqlarni aniqlash, masofani o'lchash va harakatni kuzatishda. IR sensorlar infraqizil nur tarqatib, uni qaytarib olib, ob'ektning masofasini yoki mavjudligini aniqlaydi. Bu sensorlar avtomatlashtirilgan zavodlarda, navigatsiya tizimlarida, qo'l robotlarida va xavfsizlik tizimlarida keng qo'llaniladi.
49. Ultratovush sensorlari robototexnikada masofani o'lchash va to'siqlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Ular ultratovush to'lqinlarini tarqatadi va to'siqdan qaytgan to'lqinlarni qabul qilib, bu ma'lumotdan masofani hisoblaydi. Ultratovush sensorlari navigatsiya, to'siqni aniqlash, ob'ektlarni kuzatish va avtonom harakatlanish kabi vazifalarda qo'llaniladi.
50. Harorat sensorlari - bu atrof-muhit yoki ob'ektning haroratini aniqlash uchun ishlatiladigan qurilmalar. Robototexnikada ular turli vazifalarda qo'llaniladi, masalan, muhitni kuzatishda, zararli yoki xavfli haroratlardan saqlanishda, shuningdek, robotning o'zi ishlayotgan sharoitlarni optimallashtirishda. Harorat sensorlari bilan jihozlangan robotlar xavfsizroq va samaraliroq ishlashi mumkin.
51. Robotlarning yer magnit maydoniga nisbatan o'rnini aniqlash uchun magnitometr yoki kompas sensorlari ishlatiladi. Bu sensorlar Yer magnit maydonining yo'nalishini aniqlaydi va shu asosda robotning geografik yo'nalishini aniqlash imkonini beradi, bu navigatsiya va yo'nalishni aniqlashda juda foydali bo'ladi.
52. Giroskop - bu aylanish o'qi atrofidagi burilish burchagi va tezligini aniqlaydigan qurilma. Robotlar uchun giroskoplar balansni saqlash, yo'nalishni aniqlash va harakatni nazorat qilishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, uchuvchi dronlar, balans robotlari va avtonom transport vositalarida giroskoplar keng qo'llaniladi.
53. Fritzing - bu elektron qurilmalar va sxemalarini loyihalash uchun ishlatiladigan dastur. U asosan prototip yaratishda yordam beradi, chunki u virtual muhitda turli elektron komponentlar va ularning bog'lanishlarini vizual tarzda ko'rsatib beradi. Bu elektron qurilmalar va robotlar yaratishda juda foydali bo'lishi mumkin, chunki u dastlabki dizayn va sinovlarni osonlashtiradi.
54. Robototexnikada qaror qabul qilish tizimlari - bu ma'lumotlarni qayta ishlash, muhitni tahlil qilish va shu asosda muayyan vazifalarni bajarish yoki muammolarni hal qilish bo'yicha qarorlar qabul qilish uchun mo'ljallangan tizimlar. Bular sun'iy aql, algoritmlar, sensorlar ma'lumotlari va boshqaruv tizimlari orqali ishlaydi.
55. Robototexnikada ishlatiladigan mikrokontrollerlar - bu kichik hajmdagi kompyuterlar bo'lib, ular turli sensorlardan ma'lumotlarni qabul qilib, motorlarni va boshqa elektron qurilm
alarni boshqarish uchun dasturlashtiriladi. Mikrokontrollerlar odatda kichik, arzon va energiya tejamkor bo'lib, robototexnikada keng qo'llaniladi. Ular turli vazifalarni bajarish uchun zarur bo'lgan asosiy boshqaruv vazifalarini amalga oshiradi.
56. Arduino kontrolleri - bu ochiq manba kodli mikrokontroller platformasi bo'lib, u turli elektron loyihalarni yaratish va sinovdan o'tkazish uchun mo'ljallangan. Arduino turli xil modellarga ega, masalan, Arduino Uno, Arduino Mega, Arduino Nano, va boshqalar. Har bir modelning o'ziga xos xususiyatlari va qo'llanilishi bor, lekin barchasi foydalanuvchilarga osongina dasturlash va turli qurilmalarni boshqarish imkoniyatini beradi.
57. LED chiroqlari - bu yorug'lik chiqaradigan diodlar bo'lib, ularni Arduino mikrokontrolleriga ulash orqali turli loyihalarda foydalanish mumkin. Ular orqali foydalanuvchilar yorug'lik signallarini, ko'rsatkichlarni yaratishi yoki vizual effektlarni amalga oshirishi mumkin. Arduino bilan LED chiroqlarini ulash uchun, odatda, kerakli elektr sxemalari va dasturlash bilimlari talab qilinadi.
58. LED chiroqlarini raqamli signallar bilan boshqarish - bu Arduino yoki boshqa mikrokontrollerlar orqali LEDni yoqish va o'chirishni nazorat qilish jarayoni. Raqamli signal orqali LED chiroqlar faqat yoqilgan yoki o'chirilgan holatda bo'ladi. Buning uchun mikrokontrollerdagi chiqish portlari ishlatiladi va dasturlash orqali LEDni boshqarish amalga oshiriladi.
59. LED chiroqlarini analog signallar bilan boshqarish - bu LEDning yorug'lik darajasini o'zgartirishni nazorat qilish. Bu jarayon mikrokontrollerlar tomonidan PWM (Pulse Width Modulation - Impuls Kengligi Modulyatsiyasi) yordamida amalga oshiriladi, bu esa LEDning yoritish kuchini turli darajalarda sozlash imkonini beradi.
60. Robototexnikada maket plata (breadboard) - bu turli elektron komponentlarni vaqtinchalik ulash uchun ishlatiladigan qurilma. Ular prototiplash jarayonida juda foydali, chunki ularga turli xil komponentlar va simlar tez va oson ulanishi mumkin, bu esa loyihani tezda sinab ko'rish va o'zgartirish imkoniyatini beradi. Maket platalar, odatda, turli xil elektron loyihalarni, jumladan robototexnik loyihalarni ishlab chiqishda keng qo'llaniladi.
61. Aloqa tizimlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: simli va simsiz aloqa vositalari, aloqa protokollari, aloqa qurilmalari (masalan, modemlar, marshrutizatorlar, switchlar), va dasturiy ta'minot. Ular ma'lumotlarni uzatish, qabul qilish va ishlov berish uchun mo'ljallangan. Aloqa tizimlarining asosiy vazifalari ma'lumotlarni ishonchli va samarali tarzda uzatish, turli qurilmalar o'rtasida aloqani ta'minlash va ma'lumotlar xavfsizligini saqlab qolishdir.
62. Robototexnikada "ichki boshqaruv" atamasi robotning o'z ichki tizimlari va komponentlarini avtonom tarzda boshqarishni anglatadi. Bu jarayon robotning sensor ma'lumotlarini qayta ishlash, harakatlanishni nazorat qilish, zarur bo'lganda qarorlar qabul qilish va robotning ish faoliyatini boshqarishni o'z ichiga oladi.
63. Elektr dvigatellari robototexnikada asosan harakatlanish va harakatni boshqarish vazifalarini bajaradi. Ular robotning turli qismlarini harakatlantiradi, masalan, qo'llar, oyoqlar, g'ildiraklar yoki boshqa harakatlanuvchi qismlarni.
64. DC motor (Doimiy Tok Motori) - bu doimiy tok bilan ishlaydigan motor turi bo'lib, ikki asosiy turga bo'linadi: fırçalı DC motorlar va fırçasız DC motorlar (BLDC). Fırçalı DC motorlar oddiyroq va arzonroq bo'lsa-da, BLDC motorlar samaradorlik va ishonchlilik jihatidan ustundir. Har bir turining o'ziga xos xususiyatlari va qo'llanilishi bor.
65. Servomotor - bu aniq pozitsiyani boshqarish uchun ishlatiladigan maxsus elektr motori turi. Servomotorlar aniq harakat va pozitsiyani nazorat qilish uchun ishlatiladi, masalan, robot qo'llarida, kameralarni yo'naltirishda va boshqa aniq pozitsiyani nazorat qilish zarur bo'lgan vaziyatlarda.
66. Stepmotor (qadam motor) - bu har bir impulsda aniq bir burchakka aylanadigan motor turi. Ular aniq pozitsiyalash, tezlikni boshqarish va
harakatni aniq nazorat qilish uchun ishlatiladi. Stepmotorlar, masalan, CNC mashinalarda, 3D printerlarda, va robototexnikaning boshqa sohalarida qo'llaniladi, chunki ular yuqori aniqlikdagi pozitsion nazoratni ta'minlaydi.
67. Energiya ta’minoti tizimlari robotning elektr quvvatini ta'minlaydi va odatda batareyalar yoki akkumulyatorlar orqali ishlaydi. Robot mexanikasi esa robotning harakat qismlarini - qo'llar, oyoqlar, g'ildiraklar va boshqalarni o'z ichiga oladi. Boshqa yordamchi elementlar esa sensorlar, mikrokontrollerlar va boshqa elektron komponentlarni o'z ichiga olishi mumkin, ular robotning turli vazifalarini bajarishga yordam beradi.
68. Robototexnikada simlar elektron komponentlar va qurilmalarni bir-biri bilan ulash uchun ishlatiladi. Ular odatda turli xil o'lchamlar va turlarga ega bo'ladi va elektr oqimini yoki ma'lumotlarni qurilmalarning turli qismlari orasida uzatish uchun ishlatiladi.
69. Ijrochi tizimlar robotning amaliy vazifalarini bajarish uchun mo'ljallangan qurilmalar yoki tizimlardir. Ular robotga muhit bilan o'zaro ta'sir qilish, masalan, ob'ektlarni ko'tarish, kesish, surish yoki boshqa harakatlarni amalga oshirish imkonini beradi.
70. Robot mexanikasi deganda, robotning jismoniy tuzilishi va harakat qismlarini tushunamiz. Bu qismlar odatda robotning asosiy tuzilmasini, qo'llarini, oyoqlarini, g'ildiraklarini va boshqa harakatlanuvchi tuzilmalarini o'z ichiga oladi. Robot mexanikasi, robotning qanday harakatlanishi, qanday ishlashi va qanday vazifalarni bajarishi bilan bog'liq muhim omillardir va uning dizayni, ishlab chiqarilishi hamda dasturlash jarayonida alohida e'tiborga olinadi. Har bir robotning mexanikasi uning vazifalari, ish sharoiti va foydalanish sohasiga qarab farq qilishi mumkin.
71. Arduino IDE (Integrated Development Environment) - bu Arduino mikrokontrollerlarini dasturlash uchun ishlatiladigan dasturiy ta'minotdir. Bu muhit foydalanuvchilarga Arduino qurilmalari uchun sketchni (dasturlar) yozish, sinovdan o'tkazish va yuklash imkonini beradi. Arduino IDE o'z ichiga kod muharririni, kompilyatsiya qilish va yuklash vositalarini, shuningdek, xato tuzatish (debugging) imkoniyatlarini oladi. U turli operatsion tizimlar uchun mavjud, jumladan Windows, macOS va Linux.
72. Arduino IDE da dasturlarning tuzilishi asosan uch qismdan iborat:
- `setup()` funksiyasi: Bu funksiya dastur ishga tushganda bir marta ishlaydi va dastur uchun boshlang'ich sozlamalarni o'rnatadi (masalan, pinlarni kirish yoki chiqish rejimiga sozlash).
- `loop()` funksiyasi: Bu funksiya `setup()`dan keyin takrorlanib ishlaydi va dasturning asosiy qismidir. Bu yerda dasturning asosiy funksiyalari joylashadi.
- Yordamchi funksiyalar va o'zgaruvchilar: Foydalanuvchilar o'zlarining maxsus funksiyalari va o'zgaruvchilarini yaratishlari mumkin, bu esa dasturni tashkil etish va boshqarishni osonlashtiradi.
73. Arduino kontrolleriga dasturni yuklash uchun, avvalo, dastur Arduino IDE da yoziladi va kompilyatsiya qilinadi. Keyin, Arduino qurilmasi kompyuterga USB kabel orqali ulanadi. Arduino IDE da to'g'ri port va taxta turi tanlanadi, so'ngra "Upload" tugmasi bosiladi. Bu jarayon dasturni Arduino mikrokontrolleriga yuklaydi.
74. Button (tugmacha) orqali LED chiroqlarini boshqarish uchun, avvalo, tugmachani va LEDni Arduino kontrolleriga ulash kerak. Tugmachani bosilganda, Arduino kontrolleriga signal yuboriladi, va dastur tugmachaning holatiga qarab LEDni yoqishi yoki o'chirishi mumkin. Misol uchun, tugmachani bosganda LED yonadi, tugmachani qo'yib yuborganingizda esa LED o'chadi.
75. Arduino IDE da dasturlash asosan C/C++ tilida amalga oshiriladi. Bu tillar Arduino uchun tanlangan, chunki ular past darajali hardware bilan ishlash imkoniyatini beradi, bu esa mikrokontrollerlar bilan ishlashda juda muhimdir. Shuningdek, C/C++ keng tarqalgan va ko'plab dasturchilar uchun tanish bo'lgan tillardir, bu esa Arduino platformasini kengroq auditoriyaga osonroq o'rganilishini ta'minlaydi.
76. Arduino va kompyuter o'rtasidagi aloqa asosan USB kabeli orqali tashkil etiladi. USB kabeli Arduino qurilmasini kompyuterga ulash uchun ishlatiladi, bu esa dasturlash, kodni yuklash va xato tuzatish (debugging) jarayonlarini amalga oshirish imkonini beradi. Shuningdek, bu aloqa orqali Arduino qurilmasi kompyuter tomonidan quvvatlanishi va ma'lumot almashinishi mumkin.
77. Arduino kontrolleriga dastur yuklash quyidagi qadamlarni o'z ichiga oladi:
1. Dastur Arduino IDE da yaratiladi va kompilyatsiya qilinadi.
2. Arduino qurilmasi kompyuterga USB kabeli orqali ulanadi.
3. Arduino IDE da to'g'ri port va taxta turi tanlanadi.
4. "Upload" tugmasi bosiladi, bu esa dasturni Arduino mikrokontrolleriga yuklaydi.
78. Arduino'da 6-pin'ga LED chirog'ini ulab yoqish va o'chirish uchun quyidagi qadamlar amalga oshiriladi:
- Raqamli holatda: `pinMode(6, OUTPUT)` orqali 6-pin chiqish sifatida sozlanadi. Keyin, `digitalWrite(6, HIGH)` yoki `digitalWrite(6, LOW)` yordamida LED yonadi yoki o'chadi.
- Analog holatda: Agar LEDni PWM qo'llab-quvvatlovchi pin'ga ulangan bo'lsa (masalan, Arduino Uno'da 3, 5, 6, 9, 10, va 11-pinlar), `analogWrite(6, qiymat)` funksiyasi ishlatiladi. Bu yerda `qiymat` 0 dan 255 gacha bo'lgan raqam bo'lib, LEDning yoritilish darajasini sozlaydi.
79. Arduino IDE da o'zgaruvchilardan foydalanish uchun, avvalo, o'zgaruvchini e'lon qilish kerak. Masalan, `int myVariable = 10;`. Bu yerda `int` o'zgaruvchining t
uri (bu holda butun son), `myVariable` o'zgaruvchining nomi, va `10` uning boshlang'ich qiymatidir. O'zgaruvchilar turli maqsadlarda ishlatilishi mumkin, masalan, sensorlardan o'qilgan qiymatlarni saqlash, hisob-kitoblarni amalga oshirish, yoki dastur holatini nazorat qilish uchun.
80. Arduino IDE da shart operatorlaridan foydalanish quyidagicha amalga oshiriladi:
- `if` operatori: Bu operator biror shartni tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, `if (shart) { // kod }` shaklida bo'ladi. Agar `shart` rost bo'lsa, qavslar ichidagi kod bajariladi.
- `else` operatori: `if` bilan birgalikda ishlatiladi va `if`ning sharti noto'g'ri bo'lganda bajariladigan kodni belgilaydi. Masalan, `if (shart) { // kod } else { // boshqa kod }`.
- `else if`: Bu esa bir nechta shartlarni ketma-ket tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, `if (shart1) { // kod } else if (shart2) { // boshqa kod } else { // yana boshqa kod }`.
- `switch` operatori: Bu operator bir o'zgaruvchining qiymatiga qarab turli holatlarni tekshirish uchun ishlatiladi. Har bir `case` kalit so'zi o'zgaruvchining mumkin bo'lgan bir qiymatini ko'rsatadi. `break;` operatori har bir case-dan chiqish uchun ishlatiladi.
Bu operatorlar dastur ichida qaror qabul qilish, turli holatlarga muvofiq harakat qilish, va shartlarga asoslangan logikani amalga oshirishda juda muhimdir.
81. **Arduino IDE da Funksiyalardan Foydalanish**:
- Arduino dasturlarida funksiyalar, kodni tashkil etish va qayta ishlatish imkoniyatini yaratadi.
- Har bir funksiya biror vazifani bajaradi va `void` yoki ma'lum bir ma'lumot turini qaytarishi mumkin.
- Mavjud funksiyalarni chaqirish (`digitalWrite()`, `analogRead()`, va boshqalar) yoki yangi funksiyalar yaratish mumkin.
- Misol: `void myFunction() { // kod }` - bu yerda `void` qaytariladigan qiymat turi (bu holda hech narsa qaytarilmaydi).
82. **Arduino IDE da Foydalanuvchi Funksiyasini Yaratish va Undan Foydalanish**:
- Foydalanuvchi tomonidan yaratilgan funksiya, dasturda bir necha marta takrorlanadigan kodni saqlash uchun ishlatiladi.
- Misol:
```c
void blinkLED(int pin) {
digitalWrite(pin, HIGH);
delay(1000);
digitalWrite(pin, LOW);
delay(1000);
}
```
- Yuqoridagi misolda, `blinkLED` funksiyasi LEDni ma'lum bir pin'da bir soniya davomida yoqadi va o'chiradi.
- Funksiyani chaqirish uchun, asosiy `loop()` funksiyasida yoki boshqa joyda: `blinkLED(13);` yoziladi.
83. **Arduino IDE da OOP (Ob'ektga Yo'naltirilgan Dasturlash) Imkoniyatlaridan Foydalanish**:
- Arduino C++ asosidagi til bo'lgani uchun, OOP imkoniyatlari mavjud.
- Foydalanuvchilar sinflar va ob'ektlarni yaratishi, meros qilish va polimorfizmni qo'llashi mumkin.
- Bu, katta va murakkab dasturlarni tashkil etishda yordam beradi.
84. **Arduinoga Bluetooth Modullarini Ulash**:
- Bluetooth modullari, masalan HC-05 yoki HC-06, Arduino'ga RX (qabul qilish
) va TX (uzatish) pinlari orqali ulanadi.
- Modullar uchun quvvatlanish (VCC va GND) ham ta'minlanishi kerak.
- Bluetooth modullari orqali Arduino simsiz aloqa qilish imkoniyatiga ega bo'ladi, bu esa turli ilovalar uchun masofadan boshqarish yoki ma'lumot almashinuvini ta'minlaydi.
85. **Bluetooth HC-06 va HC-05 Modullari Tavsifi**:
- **HC-05**:
- Bu modul Master yoki Slave rejimida ishlashi mumkin, bu esa uni turli xil Bluetooth qurilmalari bilan ishlashga moslashtiradi.
- Ushbu modul AT buyruqlari orqali sozlanishi va boshqarilishi mumkin.
- Odatda, u yuqori darajadagi Bluetooth interfeysni talab qiladigan ilovalar uchun ishlatiladi.
- **HC-06**:
- Faqat Slave rejimida ishlaydi, ya'ni u boshqa Bluetooth qurilmalari tomonidan topilishi va ulanishi mumkin.
- HC-06 o'rnatish va ishlatish osonroq bo'lib, ko'pincha oddiy Bluetooth aloqasini talab qiladigan ilovalar uchun qo'llaniladi.
- Har ikkala modul ham 9600 bps standart baud tezligida ishlaydi va serial kommunikatsiya orqali Arduino bilan ma'lumot almashinuvini amalga oshiradi.
86. **Harorat Datchigi Tavsifi**:
- Harorat datchiklari atrof muhitning haroratini o'lchash uchun ishlatiladi.
- **DS18B20**: Bu dijital harorat datchigi, -55°C dan +125°C gacha bo'lgan haroratlarni o'lcha oladi. Uning aniq harorat o'qishlari uchun faqat bitta "1-Wire" interfeysi talab qilinadi.
- **DHT11 yoki DHT22**: Bu datchiklar harorat bilan bir qatorda namlikni ham o'lchaydi. DHT11 - bu past aniqlikdagi, DHT22 esa yuqori aniqlikdagi datchikdir.
- **LM35**: Analog harorat datchigi, -55°C dan +150°C gacha bo'lgan haroratlarni o'lcha oladi va o'zgaruvchan harorat qiymatini analog signal ko'rinishida beradi.
87. **Tugmacha (Tugmachali Kalit) ni Arduinoga Ulash**:
- Tugmachani Arduino'ning birorta digital piniga ulash kerak. Masalan, 2-pin.
- Tugmachaning ikkinchi qismini yer (GND) piniga ulash kerak.
- Arduino dasturida ushbu pin kirish (INPUT) sifatida sozlanadi: `pinMode(2, INPUT);`.
- Tugmachani bosilganini aniqlash uchun `digitalRead(2)` funksiyasidan foydalaniladi.
88. **Bluetooth HC-05 va HC-06 Modullarini Taqqoslash**:
- **HC-05**:
- Master va Slave rejimlarida ish
laydi.
- Ko'proq sozlamalar va AT buyruqlariga ega.
- Murakkabroq qurilmalar va ko'p funksiyali ilovalar uchun mos.
- **HC-06**:
- Faqat Slave rejimida ishlaydi.
- Sozlash va ishlatish osonroq.
- Oddiy Bluetooth aloqasini talab qiladigan ilovalar uchun qulay.
89. **Tugmacha Yordamida LED Chiroqlarini O'chirib-Yoqishni Tushuntirish**:
- Tugmacha va LEDni Arduino'ga ulang. LEDni bir pin'ga (masalan, 13) va tugmachani boshqa pin'ga (masalan, 2) ulang.
- Tugmachani bosganda, uning holatini o'qib, shunga mos ravishda LEDni yoqish yoki o'chirish kerak.
- Dasturda, `if` shart operatoridan foydalanib, agar tugmachani holati yuqori (`HIGH`) bo'lsa, LEDni yoqish (`digitalWrite(13, HIGH);`), aks holda o'chirish (`digitalWrite(13, LOW);`) mumkin.
90. **Arduino-ga Fotorezistorni Ulash va Yorug'lik Datchigi Bilan Ishlash**:
- Fotorezistor - bu yorug'likka sezgir qarshilik elementi. Uning qarshiligi yorug'lik miqdoriga bog'liq o'zgaradi.
- Fotorezistorni Arduino'ning birorta analog kirish piniga (masalan, A0) ulash kerak.
- Shuningdek, kerakli qarshilik (masalan, 10k Ohm) orqali yer (GND) piniga ulanadi.
- Dasturda, `analogRead(A0)` funksiyasi yordamida fotorezistordan o'qilgan qiymatni olish mumkin. Bu qiymat yorug'lik darajasiga bog'liq bo'ladi.
- Ushbu ma'lumot yorug'lik darajasini nazorat qilish, avtomatik yoritish tizimlari yoki yorug'likka asoslangan boshqa ilovalarda foydalanish uchun ishlatilishi mumkin.
91. **Robot Texnikasida Siklik Jarayonlar**:
- Sensorlardan ma'lumot olish: Masalan, harorat, masofa yoki yorug'lik darajasini muntazam ravishda o'qish.
- Harakatni nazorat qilish: G'ildirakli robotlar uchun tezlik va yo'nalishni doimiy ravishda sozlash.
- Balansni saqlash: Ikki g'ildirakli balans robotlari uchun doimiy ravishda balansni saqlash.
- Ishlov berish jarayonlari: Ishlab chiqarish robotlarida bir xil harakatlarni takrorlash, masalan, payvandlash yoki bo'yash.
92. **Takrorlanuvchi Jarayonlar Algoritmlari Asoslari**:
- Takrorlanuvchi algoritmlar, odatda, muayyan shartlar asosida bir qator harakatlarni takrorlaydi.
- Bu algoritmlar `for`, `while` yoki `do-while` kabi sikllar yordamida amalga oshiriladi.
- Ular aniq shartlar bajarilguncha yoki to'xtatilguncha takrorlanishi mumkin.
93. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishga Yondashuvlar**:
- Cheklovlar va shartlar orqali nazorat: Masalan, sikl necha marta takrorlanishini yoki qanday shartlar ostida to'xtashini belgilash.
- Vaqtga asoslangan sikllar: Sikl ma'lum bir vaqtgacha yoki ma'lum vaqt oralig'ida ishlaydi.
- Foydalanuvchi kirishlariga javoban boshqarish: Foydalanuvchining buyruqlari yoki tanlovlari asosida sikl boshlanishi yoki to'xtashi.
94. **O‘zgarishlar va Muvaffaqiyatsizliklarga Munosabat**:
- O'zgarishlar: Robot texnikasida muhit o'zgarishlariga tez moslashuvchanlik muhimdir. Masalan, to'siqlarni aniqlash va yo'nalishni o'zgartirish.
- Muvaffaqiyatsizliklar: Dastur yoki mehanik muammolar yuzaga kelganda, robotning xavfsizlik choralari va muammolarni bartaraf etish mexanizmlari mavjud bo'lishi kerak.
95. **Robototexnikada Takrorlanuvchi Jarayonlar Algoritmlariga Misollar**:
- Line Following Robot: Chiziqni kuzatish uchun doimiy sensor ma'lumotlarini olish va mos ravishda yo'nalishni sozlash.
- Avtomatik ombor robotlari: Maxsus yo'nalish bo'yicha yuklarni tashish va joylashtirish uchun bir xil yo'nalishlarni takrorlash
- O'zgaruvchan muhitda navigatsiya: Robotlar o'zlarining joylashuvi va atrofdagi to'siqlar haqida doimiy ma'lumot to'plashadi va shu asosda yo'nalishlarini moslashtiradi.
- Ishlab chiqarish liniyasidagi robotlar: Qismlarni yig'ish, payvandlash, bo'yash yoki tekshirish kabi takroriy ishlar.
- Qutqaruv robotlari: Muayyan mintaqani qidirib chiqish yoki xavfsizlikni ta'minlash uchun takrorlanuvchi yo'nalishlarni amalga oshirish.
96. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Vaqt Oraliqlari**:
- Vaqt oraliqlari, biror ishni takrorlash uchun kerak bo'lgan vaqt intervalini anglatadi.
- Bu oraliqlar, masalan, sensorlardan ma'lumot olish yoki motorlarni harakatlantirish kabi amallarni aniq vaqt oralig'ida bajarishni ta'minlaydi.
- Vaqt oraliqlari, robotning tezkor javob berish qobiliyatini va o'zgaruvchan muhitga moslashuvchanligini ta'minlaydi.
97. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Bajarilish Chastotasi**:
- Bajarilish chastotasi, takrorlanuvchi jarayonning qancha tez-tez amalga oshirilishini ko'rsatadi.
- Yuqori chastotadagi takrorlanuvchi jarayonlar, masalan, tez harakatlanuvchi robotlar yoki tez o'zgaruvchan muhitda ishlaydigan robotlar uchun muhimdir.
- Chastota, robotning ishlash samaradorligini va uning vazifalarni bajarish qobiliyatini belgilaydi.
98. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Sinxronizatsiya va Apparat**:
- Sinxronizatsiya, robotning turli komponentlari o'rtasidagi ishlarni muvofiqlashtiradi.
- Apparat, ya'ni hardware, bu jarayonlarni qo'llab-quvvatlash uchun zarur bo'lgan jismoniy komponentlarni anglatadi.
- Masalan, sensorlar va motorlar o'rtasidagi sinxronizatsiya, robotning aniqlik va samaradorligini ta'minlaydi.
99. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Rejalashtirish va Xatolarni Bartaraf Etish**:
- Rejalashtirish, takrorlanuvchi jarayonlarni samarali va xatosiz bajarishni ta'minlash uchun zarur.
- Xatolarni bartaraf etish, agar muammolar yuzaga kelsa, robotning tez va samarali tarzda muammolarni hal
qilish qobiliyatini anglatadi. Bu, masalan, dasturiy yoki apparat muammolarini aniqlash va ularni tuzatishni o'z ichiga oladi.
100. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishda `millis()` dan Foydalanish**:
- `millis()` funksiyasi, Arduino dasturining ishga tushgan vaqtidan boshlab o'tgan millisekundlarni qaytaradi.
- Ushbu funksiya yordamida vaqtga asoslangan dasturlash amalga oshiriladi, masalan, haroratni har 5 soniyada o'lchash yoki LED chirog'ini har 1 daqiqada yoqish.
- `millis()` dan foydalanish, an'anaviy `delay()` funksiyasidan farqli o'laroq, dasturning boshqa ishlarini to'xtatib qo'ymasdan vaqtga asoslangan amallarni bajarish imkonini beradi. Bu, robotning ko'p vazifali bo'lishini va samaraliroq ishlashini ta'minlaydi.
101. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishda Interrupts dan Foydalanish**:
- "Interrupts" yoki uzilishlar, asosiy dastur jarayonini vaqtincha to'xtatib, muhimroq vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.
- Masalan, robotning xavfsizligi bilan bog'liq sensorlar yoki foydalanuvchi interfeysi kabi muhim vazifalar uchun foydalaniladi.
- Interruptlar robotning tezkor javob berish qobiliyatini oshiradi, chunki ular dastur siklining qolgan qismidan mustaqil ravishda ishga tushiriladi.
102. **Robototexnikadagi Takrorlanuvchi Jarayonlar va Ular Nima Uchun Muhim**:
- Takrorlanuvchi jarayonlar, robototexnikada bir xil yoki o'xshash vazifalarni muntazam ravishda bajarishni anglatadi.
- Ular, masalan, sensorlardan ma'lumot olish, harakatni nazorat qilish, va avtomatik ishlov berish kabi muhim vazifalarni o'z ichiga oladi.
- Takrorlanuvchi jarayonlar, robotlarning samaradorligi va ishonchliligini ta'minlaydi, chunki ular muayyan vazifalarni avtomatik va aniqlik bilan bajarish imkonini beradi.
103. **Takrorlanuvchi Jarayonlar Uchun Algoritmlarni Ishlab Chiqishda E'tibor Berilishi Kerak Bo'lgan Jihatlari**:
- Samardorlik va resurslarni boshqarish: Algoritmlar, imkon qadar kam resurs sarflab, tez va samarali ishlashi kerak.
- Xato bartaraf qilish va mustahkamlik: Agar xatolik yuzaga kelsa, algoritm o'zini qayta tiklay olishi yoki muammo haqida signal berishi kerak.
- Moslashuvchanlik: Algoritmlar turli sharoitlarga va o'zgarishlarga moslasha olishi kerak.
104. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishning Usullari va Ularining Afzalliklari va Kamchiliklari**:
- Vaqt asosidagi yondashuv (`delay` yoki `millis`): Aniq vaqt oraliqlarida bajariladi, lekin dasturning boshqa qismlarini to'xtatib qo'yishi mumkin.
- Event-driven (voqea boshqaruvli) yondashuv: Faqat kerakli
voqealar yuz berganda ishlaydi, lekin dasturlash murakkabroq bo'lishi mumkin.
- Multithreading yoki ko'p oqimli dasturlash: Bir nechta jarayonlarni bir vaqtda ishlatish imkonini beradi, lekin resurslarni boshqarish va sinxronizatsiya muammolari yuzaga kelishi mumkin.
105. **Nima Uchun O‘zgarishlarga Moslashish va Xatolarni Qayta Ishlash Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarida Muhim Rol O‘ynaydi**:
- O'zgarishlarga moslashish: Robotlar turli muhit sharoitlarida yoki vaziyatlarda ishlashi kerak, shuning uchun ularning algoritmlari o'zgaruvchan sharoitlarga tez moslasha olishi muhim.
- Xatolarni qayta ishlash: Robot texnikasida xatolar tez-tez yuz beradi (masalan, sensorlardan noto'g'ri ma'lumot olish yoki mehanik muammolar), shuning uchun algoritmlar xatolarni aniqlash va ularga tez javob berish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. Bu, robotning ishonchliligi va barqarorligini oshiradi.
106. **LCD Displeyida Matn Hosil Qilish**:
- LCD (Liquid Crystal Display) displeylar matn va raqamlarni ko'rsatish uchun ishlatiladi.
- Arduino bilan ishlatilganda, avvalo LCD kutubxonasi (`LiquidCrystal.h`) dasturga qo'shiladi.
- LCD displeyni Arduino pinlariga ulash kerak, so'ngra `LiquidCrystal lcd(rs, en, d4, d5, d6, d7)` kabi kod yordamida dasturda LCD o'rnatiladi.
- Matn ko'rsatish uchun `lcd.begin(columns, rows)` va `lcd.print("Matn")` kabi funksiyalardan foydalaniladi.
107. **LCD haqida Ma'lumot**:
- LCD displeylar suyuq kristallar yordamida yorug'likni o'tkazish yoki to'sish orqali tasvirlarni hosil qiladi.
- Ular energiya tejamkor, ingichka va engil bo'lib, ko'plab qurilmalarda, jumladan mobil telefonlar, monitorlar va raqamli soatlar kabi turli elektron qurilmalarda keng qo'llaniladi.
- LCDlar turli o'lchamlarda va piksel sonlarida keladi, va ular odatda yorug'lik manbai (masalan, LED yoki CCFL) bilan birgalikda ishlatiladi.
108. **LCD da Harakatlanuvchi Matn Hosil Qilish**:
- Harakatlanuvchi matn hosil qilish uchun, matnning har bir harfini ma'lum vaqt oraliqlarida turli pozitsiyalarda ko'rsatish kerak.
- Bu, `lcd.clear()` va `lcd.setCursor()` funksiyalarini takroran chaqirib, matnning har bir yangi holatini ko'rsatish orqali amalga oshiriladi.
- Masalan, matnni chapdan o'ngga yoki aksincha harakatlantirish mumkin.
109. **DC Motordan Mashina Balonlari Harakatida Foydalanish**:
- DC motorlar kichik o'lchamdagi transport vositalarida g'ildiraklarni harakatlantirish uchun ishlatilishi mumkin.
- Motorlar g'ildiraklarga mexanik tarzda bog'lanadi, va ularning aylanish tezligi g'ildiraklarning aylanish tezligini belgilaydi.
- DC motorlar orqali mashinaning tezligini va yo'nalishini nazorat qilish mumkin.
110. **Mashinani O'ngga yoki Chapga Burish uchun DC Motorga Beriladigan Buyruqlar**:
- Mashinani burish uchun, har bir g'ildirakka bog'langan DC motorlarning tezligini va yo'nalishini boshqarish kerak.
- O'ngga burish uchun, chap tomon g'ildiraklarining tezligini oshirish va/o'ng tomon g'ildiraklarining tezligini kamaytirish (yoki teskari aylantirish) mumkin.
- Chapga burish uchun esa, o'ng tomon g'ildiraklarining tezligini o
shirish va chap tomon g'ildiraklarining tezligini kamaytirish (yoki teskari aylantirish) talab qilinadi.
- Bu jarayonlar motorlarning tezligini sozlaydigan kuchlanishni o'zgartirish orqali yoki motorlarni teskari yo'nalishda ishga tushirish orqali amalga oshiriladi.
111. **Robototexnikada Harakatni Boshqarish uchun Qurilmalar**:
- **Elektr Dvigatellari (DC, Stepper, Servo)**: Harakatni yaratish va tezlikni boshqarish uchun ishlatiladi.
- **Pnevmatik va Gidravlik Tizimlar**: Og'ir yoki yuqori kuch talab qiladigan harakatlarni amalga oshirishda ishlatiladi.
- **Robot Qo'llari (Manipulyatorlar)**: Aniq va murakkab harakatlarni bajarish uchun ishlatiladi.
- **G'ildiraklar va Traklar**: Yer yuzasida harakatlanish uchun.
- **Sensorlar**: Harakatni aniqlash va boshqarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadi.
112. **Robotlarni Masofadan Boshqarish**:
- **Radio To'lqinlar**: Masofadan boshqarish pultlari orqali amalga oshiriladi.
- **Bluetooth yoki Wi-Fi**: Mobil ilovalar yoki kompyuterlar orqali boshqarish imkoniyati.
- **Infrarad (IR) Nurlar**: Cheklangan masofada ishlaydigan an'anaviy masofadan boshqarish tizimlari.
- **Internet orqali Boshqarish**: IoT (Internet of Things) texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi.
113. **Servomotorni Dastur Yordamida Boshqarish**:
- Arduino IDE yordamida servomotorni boshqarish uchun avvalo `Servo.h` kutubxonasini qo'shish kerak.
- Servo ob'ektini yaratish (`Servo myServo;`) va uni pin'ga ulash (`myServo.attach(pin);`).
- `myServo.write(angle);` funksiyasi yordamida servomotorni aniq burchakka sozlash.
114. **Fotorezistordan Olingan Ma'lumotlarni Qayta Ishlovchi Dasturlarga Misol**:
- Arduino yordamida yorug'lik darajasini o'lchash va uni LED yoritilish darajasini
boshqarish uchun ishlatish. Masalan, yorug'lik darajasiga qarab, LEDni yorqinroq yoki xira qilib sozlash.
- Fotorezistor qiymatini o'qish (`analogRead(fotoPin);`) va shu asosda biror harakat yoki signalni ishga tushirish, masalan, yorug'lik sensori sifatida foydalanish.
115. **Ultratovushli Masofa Datchigidan Olingan Ma'lumotlarni Qayta Ishlovchi Dasturlarga Misol**:
- To'siqlarni aniqlash va oldindan to'siqqa duch kelishdan saqlanish, masalan, avtonom harakatlanuvchi robotlar yoki parkovka sensorlari uchun.
- Ultratovushli sensor yordamida o'lchangan masofani o'qish (`pulseIn(echoPin, HIGH);`) va shu asosda robotning yo'nalishini o'zgartirish yoki boshqa harakatlarni bajarish, masalan, to'siqdan qochish yoki to'xtash.
116. **Zummer (Buzzer) va Uning Turlari**:
- Zummer yoki buzzer - bu elektr toki yordamida ovoz hosil qiladigan qurilma.
- **Passiv Buzzer**: Bu turga signal kuchaytirgich orqali o'zgaruvchan kuchlanish beriladi, shunda buzzer turli chastotalardagi tovushlarni hosil qiladi.
- **Aktiv Buzzer**: Ular ichida o'z ovoz generatori mavjud va faqat bir xil tovush chiqaradi. Ular odatda faqat bir xil kuchlanish berilganda ishlaydi.
117. **Zummer (Buzzer) da Notalar Ijrosi uchun Funksiyalar**:
- Arduino'da notalarni ijro etish uchun `tone(pin, frequency, duration)` funksiyasidan foydalaniladi.
- `pin` - bu zummer ulangan Arduino pin raqami, `frequency` - bu ovoz chastotasi (Hertzda), va `duration` - bu ovoz davomiyligi (millisekundda).
- Misol: `tone(8, 440, 500);` - bu 8-pin'dagi buzzerda 440 Hz chastotadagi A nota 500 millisekund davomida ijro etiladi.
118. **Bitta pinMode dan LED Chirog‘i uchun Ham Analog, Ham Raqamli Signal Olish**:
- Arduino'da bir pin faqat bir vaqtning o'zida yoki raqamli (DIGITAL) yoki analog (ANALOG) rejimda ishlatilishi mumkin.
- Misol:
```cpp
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LED chirog‘ini OUTPUT sifatida belgilash
digitalWrite(ledPin, HIGH); // Raqamli signal yuborish (yoqish)
analogWrite(ledPin, 128); // Analog signal yuborish (PWM orqali yorqinlikni sozlash)
```
- Bu kodda, LEDni avval raqamli, keyin analog rejimda ishlatish ko'rsatilgan, lekin bu bir vaqtning o'zida emas, ketma-ket amalga oshiriladi.
119. **Arduino IDE da Dastur Kodining setup() Qismida INPUT va OUTPUT**:
- `INPUT`: Bu rejimda pin sensorlar yoki boshqa signal manbalaridan kirish signalini o'qish uchun ishlatiladi. Masalan, tugmachalar yoki fotorezistorlar uchun.
- `OUTPUT`: Bu rejimda pin LEDlar, zummerlar yoki bosh
qa har qanday chiqish qurilmalariga signal yuborish uchun ishlatiladi.
- Kod misoli:
```cpp
pinMode(2, INPUT); // 2-pin tugmacha yoki boshqa kirish qurilmasi uchun
pinMode(13, OUTPUT); // 13-pin LED yoki boshqa chiqish qurilmasi uchun
```
- Bu sozlamalar, har bir pinning vazifasini aniq belgilab beradi va signalning to'g'ri yo'nalishini ta'minlaydi.
120. **Potensiometrni Dastur Orqali Boshqarish**:
- Potensiometrni "boshqarish" o'rniga, uni o'qish va uning qiymatiga asoslangan boshqa harakatlarni bajarish mumkin.
- Potensiometrning qiymati `analogRead()` funksiyasi yordamida o'qiladi va bu qiymat turli dasturiy harakatlarni boshqarish uchun ishlatilishi mumkin.
- Misol:
```cpp
int potPin = A0; // Potensiometr ulangan pin
int potValue = 0; // Potensiometr qiymati saqlanadigan o'zgaruvchi
void setup() {
pinMode(potPin, INPUT); // Potensiometrni INPUT sifatida belgilash
}
void loop() {
potValue = analogRead(potPin); // Potensiometr qiymatini o'qish
// potValue'ga asoslangan harakatlar
}
```
- Bu kodda potensiometr qiymati o'qiladi va `potValue` o'zgaruvchisida saqlanadi, keyin bu qiymatga asoslanib turli dasturiy harakatlar amalga oshirilishi mumkin.
1. **Robototexnikada Qo‘llaniladigan Dasturlash Tillarining Qisqacha Tavsifi:** Robototexnikada ishlatiladigan dasturlash tillari, robotlar
va ularning turli komponentlarini boshqarish uchun zarur bo‘lgan algoritmlar va funktsiyalarni yozish imkonini beradi. Bu tillar robotning
harakatlarini, sensorlardan olingan ma'lumotlarni qayta ishlashni va qurilmaning atrof-muhit bilan o‘zaro ta'sirini boshqaradi.
2. **Top 5 Robototexnika Dasturlash Tillari:**
- **Python:** Foydalanuvchiga do‘stona, keng tarqalgan va kutubxonalar boy.
- **C/C++:** YUqori samaradorlik va past darajadagi qurilmalar uchun mos.
- **Java:** Ob'ektga yo'naltirilgan dizayn va tarmoqli ilovalar uchun yaxshi.
- **JavaScript (Node.js):** Veb-asosli robototexnika uchun.
- **MATLAB:** Ilmiy hisob-kitoblarda keng qo‘llaniladi, ayniqsa, algoritm prototiplashida.
3. **Sanoat Robototexnikasida Standart Dasturlash Tili:** Sanoat robotlarini dasturlashda ko‘pincha C va C++ tillari standart hisoblanadi.
Bu tillar yuqori samaradorlikni ta'minlashi va past darajali qurilmalar bilan ishlash qobiliyati sababli tanlangan.
4. **Yangi Boshlovchilar Uchun Mos Keladigan Tillar:** Yangi boshlovchilar uchun Python va Scratch kabi tillar mos keladi.
Python oddiy sintaksisi va keng kutubxonalari bilan, Scratch esa vizual interfeysi va o‘rganishning osonligi bilan ajralib turadi.
5. **Scratch Kabi Vizual Tillardan Foydalanishning Afzalliklari:** Ular bolalar va yangi boshlanuvchilarga dasturlashning asosiy
tushunchalarini oson va qiziqarli tarzda o‘rgatadi. Bu usul algoritmik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va dasturlashni vizual
va intutiv tarzda taqdim etadi.
6. **Python va C++ da Robotlarni Dasturlash Uchun Maxsus Kutubxonalar:**
- **Python:** `ROS (Robot Operating System)`, `OpenCV` (ko‘rish uchun), `PyRobot`, `Pypot` (robototexnika uchun).
- **C++:** `ROS`, `Boost` (umumiy maqsadlar uchun), `OpenCV`, `Robot SDKs` (maxsus ishlab chiqaruvchilardan).
7. **C/C++ Tili Yordamida Dasturlashtiriladigan Robotlar:**
- **Sanoat Robotlari:** Yuqori aniqlik va tezlikni talab qiladi.
- **Embedded Systems:** Past darajadagi qurilmalar, masalan, mikrokontrollerlar.
- **YUqori Samaradorlikni Talab Qiluvchi Tizimlar:** Masalan, tez reaksiya vaqti talab qilinadigan tizimlar.
8. **Robot Harakatini Boshqarish Uchun C/C++ Asosiy Elementlari:**
- **F
unktsiyalar va kutubxonalar:** Harakatni boshqarish, sensor ma'lumotlarini o‘qish.
- **Past darajadagi qurilmalar bilan ishlash:** GPIO, PWM, va boshqa interfeyslar.
- **Ko'p oqimlilik:** Har xil jarayonlarni bir vaqtda boshqarish.
- **Xotira boshqaruv:** Samarali xotira taqsimoti va xavfsiz foydalanish.
- **Ma'lumot tuzilmalari:** Ma'lumotlarni samarali saqlash va qayta ishlash.
9. **Robotlarni Dasturlash Uchun Ishlab Chiqarish Muhiti va Vositalari:**
- **Dasturlash Muhitlari:** `ROS`, `Arduino IDE`, `Microsoft Robotics Developer Studio`.
- **Simulyatsiya Dasturlari:** `Gazebo`, `V-REP`, `MATLAB Simulink`.
- **Vizual Dasturlash Vositalari:** `Blockly`, `RoboDK`.
- **Hardver SDKlari:** Maxsus robotlar va sensorlar uchun ishlab chiqilgan.
10. **ROS (Robot Operating System) va Uni Qo‘llanishi:**
ROS, robototexnika sohasida keng qo‘llaniladigan ochiq manbali dasturiy ta'minot platformasidir. U asosan robotlarning harakatini
boshqarish, sensor ma'lumotlarini qayta ishlash va robototexnika ilovalarida murakkab algoritmlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan.
ROSning asosiy maqsadi turli xil robototexnika ilovalarida qayta foydalanish mumkin bo‘lgan kod va qismlarni taqdim etishdir.
11. **ROS Kabi Tayyor Platformalar Taqdim Etadigan Imkoniyatlar:**
- **Modullilik:** Turli funktsiyalar uchun alohida paketlar va qismlarni ishlatish.
- **Ko'p Tilli Dasturlash:** Python, C++, va boshqa tillar orqali dasturlash.
- **Kengaytirilgan Kutubxonalar:** Sensorlar, harakat boshqaruv va boshqa ko'plab qurilmalar uchun mavjud kutubxonalar.
- **Simulyatsiya:** Muhandislar va tadqiqotchilar uchun real muhitni taqlid qiladigan kuchli simulyatsiya vositalari.
- **Ilovalararo Muloqot:** Turli qurilmalar va dasturlar o'rtasida ma'lumot almashinuvi.
12. **ROS O‘rnatish Jarayoni:**
ROS o'rnatish operatsion tizimiga qarab farq qiladi. Ubuntu Linux eng keng qo'llaniladigan operatsion tizim hisoblanadi.
O‘rnatish rasmiy ROS veb-saytida berilgan ko'rsatmalarga asoslanadi, bu jarayon repositorylarni qo'shish, kerakli paketlarni
o'rnatish va muhitni sozlashni o'z ichiga oladi.
13. **ROS Standartlari:**
- **Xabarlar Tizimi:** Turli xil nodlar o'rtasidagi ma'lumot almashinuvini standartlashtiradi.
- **Paketlar va Nodlar:** Har bir funktsiyani alohida paket va nodda boshqarish.
- **Graph Qurilishi:** Nodlar va ularning o'zaro aloqalari graf shaklida tasvirlanadi.
- **Foydalanuvchi Interfeysi:** Grafik va komanda qatori interfeyslari orqali ishlov berish.
14. **ROSda Paket Yaratish:**
ROSda yangi paket yaratish `catkin` yoki `rosbuild` yordamida amalga oshiriladi. Bu jarayon paket nomi, bog'liqliklar
va kerakli fayllarni o'z ichiga oladi. Har bir paket o'ziga xos vazifalarni bajarish uchun mo'ljallangan.
15. **Robotlarni Loyihalash Tizimlari:**
- **CAD (Computer-Aided Design) Dasturlari:** Autodesk Inventor, SolidWorks va SketchUp kabi dasturlar.
- **Elektron Dizayn Avtomatizatsiyasi (EDA) Tizimlari:** PCB dizayni uchun dasturlar, masalan, Altium Designer va Eagle.
- **Mekanik Tizimlarni Simulyatsiya Qilish:** ANSYS, MATLAB Simulink.
16. **Avtomatlashtirilgan Loyihalash Tizimlari:**
- **CAM (Computer-Aided Manufacturing):** Ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirish.
- **CAE (Computer-Aided Engineering):** Muhandislik tahlillarini avtomatlashtirish.
- **PLM (Product Lifecycle Management):** Mahsulotning butun hayot sikli bo'ylab ma'lumotlarni boshqarish.
17. **Differentsial Boshqariladigan Robotni Modellashtirish:**
Bu robotlar ikki g'ildirakli tizimda harakatlanadi va har bir g'ildirak mustaqil ravishda boshqariladi. Modellashtirishda
robotning harakatlanish yo'nalishi va tezligi, g'ildiraklarning aylanish tezligi va robotning fizikaviy parametrlari
inobatga olinadi. Bu turdagi robotlar uchun matematik modellar va simulyatsiya dasturlari ishlatiladi, bu esa harakat trajektoriyasini
va boshqaruv algoritmlarini optimallashtirish imkonini beradi.
18. **LibreCAD, Blender va MeshLab O‘rnatish:**
- **LibreCAD:** Bu bepul 2D CAD dasturidir. O‘rnatish uchun rasmiy veb-saytidan yuklab olingan o‘rnatish faylini ishga tushirish kifoya.
- **Blender:** Kuchli 3D modellashtirish va animatsiya dasturi. Blender'ning rasmiy veb-saytidan so'nggi versiyasini yuklab oling va
ko'rsatmalarga muvofiq o‘rnating.
- **MeshLab:** 3D meshlarni tahlil qilish va ishlash uchun mo'ljallangan dastur. MeshLab'ni rasmiy veb-saytidan yuklab
oling va o‘rnatish jarayonini bajaring.
19. **LibreCAD Yordamida Robotning 2D CAD Chizmasini Yaratish:**
LibreCAD'da 2D chizmalar yaratish uchun asosiy geometrik shakllar (to'g'ri chiziqlar, doiralar, burchaklar) va o'lchovlar
kiritish vositalaridan foydalaniladi. Dastlab, loyiha uchun kerakli o'lchamlarni aniqlang, keyin ushbu o'lchamlarni asos qilib,
robotning detallarini va umumiy ko'rinishini chizish jarayonini boshlang.
20. **Blenderdan Foydalangan Holda Robotning 3D-Modeli Bilan Ishlash:**
Blenderda 3D model yaratish uchun asosiy geometrik shakllar, modifikatorlar va texturalash vositalaridan foydalaniladi. Avval, robotning
asosiy tuzilishini yaratish uchun geometrik shakllardan foydalaning. Keyin, detallarni aniqlash va modelni yanada realistik qilish uchun
modifikatorlar va texturalash vositalaridan foydalaning. Blender shuningdek, modelni animatsiya qilish va uni turli muhitlarda simulyatsiya
qilish imkoniyatlarini ham taqdim etadi.
21. **Robotlarni Loyihalash Tizimlari:** Robotlarni loyihalash tizimlari, robotlar va ulardan tashkil topgan tizimlarni loyihalash,
modellashtirish va sinovdan o'tkazish uchun mo'ljallangan dasturiy va texnik vositalar to'plamidir. Asosiy vazifalari orasida robotning
geometriyasini, kinematikasi va dinamik xususiyatlarini modellashtirish, sensor va harakat boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish, shuningdek,
robotlarning ishlash muhiti va ularning o'zaro ta'sirlashuvini simulyatsiya qilish kiradi.
22. **2D va 3D Robot Modellari Bilan Ishlash:** 2D robot modellari bilan ishlash uchun LibreCAD kabi vektor asosidagi chizmachilik
dasturlari tavsiya etiladi. 3D robot modellari uchun esa SolidWorks, Autodesk Inventor, yoki Fusion 360 kabi professional
CAD (Computer-Aided Design) dasturlari, shuningdek, Blender kabi bepul 3D grafika dasturlari foydalanish mumkin.
23. **CAD Tizimlarining Afzalliklari:** Robotlarni ishlab chiqishda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (CAD) aniq va murakkab
dizaynlarni tez va samarali yaratish, modellarni osonlik bilan o'zgartirish, turli materiallar va komponentlar bilan tajribalar o'tkazish,
shuningdek, fizikaviy prototiplarni yaratishdan oldin virtual sinovlarni amalga oshirish kabi bir qator afzalliklarni taqdim etadi.
24. **LibreCAD yordamida 2D Robot Chizmasini Yaratish:** LibreCAD yordamida 2D robot chizmasini yaratish uchun avvalo dasturni o'rnatish
va uni ochish kerak. Keyin, loyihalash jarayonida asosiy chiziq, shak
l, burchaklar va o'lchamlarni yaratish orqali robotning asosiy konturlarini chizish kerak. Chizilgan elementlarni bir-biri bilan bog'lash,
kerakli o'lchamlarni qo'shish va chizmani aniqlashtirish ham muhimdir. Nihoyat, loyiha tugagandan so'ng uni saqlash va kerak bo'lsa chop
etish imkoniyati mavjud.
25. **MeshLab yordamida 3D Robot Modellari Bilan Ishlash:** MeshLab 3D modellarni tahlil qilish va tahrirlash uchun mo'ljallangan dasturdir.
Robotning 3D modeli bilan ishlashda MeshLab yordamida geometrik tuzilishni optimallashtirish, yuzalarni tekislash, teshiklarni yopish va
modellarni boshqa formatlarga eksport qilish kabi muammolar hal qilinishi mumkin.
26. **Blenderda Robotlarni Modellashtirish va Animatsiya:** Blenderda robotlarni modellashtirish va animatsiya qilishning asosiy tamoyillari
orasida 3D shakllarni yaratish, ularga tekstura va materiallar qo'llash, harakat boshqaruv tizimini (rigging) o'rnatish va keyin animatsiya
jarayonlarini bajarish kiradi. Bu jarayonlar robotning aniq va realistik harakatlarini yaratish uchun zarurdir.
27. **3D Robot Modellarini Almashish Fayl Formatlari:** 3D robot modellarini turli dasturlar o'rtasida almashishda ko'p ishlatiladigan
fayl formatlari orasida STL (StereoLithography), OBJ (Object File), FBX (Filmbox) va COLLADA (Collaborative Design Activity) kabi umumiy
formatlar mavjud. Ushbu formatlar turli dasturlar bilan mos keladi va modellarni osonlik bilan import/export qilish imkonini beradi.
28. **Sanoat va Ilmiy Tadqiqotlarda Robot Loyihalash Tizimlarining Roli:** Zamonaviy sanoat va ilmiy tadqiqotlarda robot loyihalash tizimlari
muhim rol o'ynaydi. Ular yordamida murakkab va innovatsion robot tizimlarni tez va aniq loyihalash, ulardan samarali foydalanish, yangi
texnologiyalarni rivojlantirish va ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish mumkin bo'ladi.
29. **LibreCAD yordamida 2D Robot Chizmasini Yaratish:** Bu savol 24-raqamli savol bilan bir xil, shuning uchun javob ham xuddi shunday
- LibreCAD yordamida 2D robot chizmasini yaratish uchun dasturni ochib, asos
iy chiziq va shakllarni yaratish orqali robotning konturlarini belgilash, kerakli o'lchamlarni qo'shish va chizmani aniqlashtirish kerak.
Nihoyat, loyiha tugagach uni saqlash va kerak bo'lsa chop etish mumkin.
30. **Axborot-o‘lchov Tizimlari:** Axborot-o‘lchov tizimlari, ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanishni
ta'minlovchi texnik va dasturiy vositalar majmuasidir. Uning tarkibiga sensorlar (harorat, bosim, tezlik va boshqalar uchun), ma'lumotlarni
qayta ishlash uchun mikrokontrollerlar, kompyuterlar, ma'lumotlarni uzatish tizimlari (masalan, simsiz aloqa tizimlari), shuningdek, ma'lumotlarni
vizualizatsiya qilish va tahlil qilish uchun dasturiy ta'minot kiradi. Axborot-o‘lchov tizimlari turli sohalarda, jumladan, avtomatik boshqaruv
tizimlarida, sanoatda, atrof-muhit monitoringida va tibbiy diagnostikada keng qo'llaniladi.
31. **Analog va Raqamli Sensorlar:**
- **Analog Sensorlar:** Bu turdagi sensorlar o'zgaruvchan signallarni uzluksiz, ya'ni uzatilayotgan ma'lumotlar uzluksiz qiymatlarni oladi.
Masalan, harorat sensori o'zgaruvchan haroratni uzluksiz elektr signallariga aylantiradi.
- **Raqamli Sensorlar:** Raqamli sensorlar, aksincha, faqat ma'lum qiymatlarni (ko'pincha 0 va 1) qabul qilib, uzatadilar. Bu turi sensorlar
aniq va qayta ishlanishi oson bo'lgan raqamli ma'lumotlarni taqdim etadi.
- **Asosiy Farqlar:** Asosiy farq shundaki, analog sensorlar uzluksiz, raqamli sensorlar esa diskret ma'lumotlarni beradi. Shuningdek,
analog sensorlarning chiqish signali bevosita o'lchanayotgan kattalikka bog'liq bo'lsa, raqamli sensorlar ma'lumotni raqamli shaklda uzatadi.
32. **Touch Sensor:**
- **Ta'rif:** Touch sensorlar bosim yoki tegish orqali aktivlashuvchi qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Masalan, kapasitiv touch sensorlar, sensor yuzasiga tegilganda elektr maydonini o'zgartiradi, bu esa tegishni aniqlash
uchun ishlatiladi. Rezistiv touch sensorlar esa ikki shaffof elektrod orasidagi bosim bilan ishlaydi.
33. **Harorat Datchigi:**
- **Ta'rif:** Harorat datchiklari atrof-muhit haroratini o'lchaydi va uni elektr signallariga aylantiradi.
- **Ishlash Prinsipi:** Misol uchun, termistorlar haroratga qarab o'z qarshiligini o'zgartiradi, bu esa o'zgarishni elektr signali orqali
o'lchash imkonini beradi.
34. **Yorug‘lik Datchigi:**
- **Turlari:** Fotorezistorlar, fotodiodlar va fototranzistorlar kabi turli xil yorug'lik datchiklari mavjud.
- **Ishlash
Prinsipi:** Yorug'lik datchiklari yorug'lik miqdorini aniqlaydi va uni elektr signallariga aylantiradi. Misol uchun, fotorezistor
yorug'likka ta'sir qilganda o'z qarshiligini o'zgartiradi, bu esa yorug'lik darajasini elektr signali orqali o'lchash imkonini beradi.
35. **To‘siq Sensori:**
- **Ta'rif:** To'siq sensorlari ob'ektlarning yaqinligini yoki mavjudligini aniqlaydigan qurilmalardir.
- **Qo'llanilishi:** Ular ko'pincha robototexnikada, avtomobil parktroniklarida va xavfsizlik tizimlarida foydalaniladi, masalan,
robotlar uchun to'siqlardan qochish yoki avtomatik eshiklar uchun harakatni sezishda.
36. **Ultratovushli Masofa Datchigi:**
- **Ta'rif:** Ultratovushli masofa datchiklari ultratovush to'lqinlarini yuborib, ularning qaytish vaqtini hisoblab, masofani aniqlaydi.
- **Ishlash Prinsipi:** Bu datchiklar ultratovush to'lqinlarini yuboradi va ular ob'ektga urilib qaytganda qaytish vaqtini hisoblaydi.
Bu ma'lumotdan foydalanib, masofa aniqlanadi.
37. **Optik Reflektorli Masofa Datchigi:**
- **Ta'rif:** Bu turdagi datchiklar yorug'lik to'lqinlarini (ko'pincha lazer yoki LED) yuborib, ularning ob'ektdan qaytishini hisoblaydi.
- **Ishlash Prinsipi:** Yorug'lik nuri ob'ektga to'g'ri kelib, qaytadi va qaytish vaqti yoki intensivligi asosida masofa aniqlanadi.
38. **Shovqin Detektori:**
- **Ta'rif:** Shovqin detektorlari atrof-muhitdagi tovush darajasini o'lchaydigan qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Ular mikrofon yoki boshqa tovush sezgir elementlar orqali tovush signallarini qabul qilib, ularni elektr signallariga
aylantiradi.
39. **Encoder:**
- **Ta'rif:** Encoderlar harakatni elektr signallariga ayl
antiradigan qurilmalardir, bu orqali ularning pozitsiyasi yoki tezligi aniqlanadi.
- **Qo'llanilishi:** Encoderlar odatda harakatni aniq kuzatish talab etiladigan joylarda ishlatiladi, masalan, robotlarning harakat
boshqaruv tizimlarida, pozitsionerlarda va avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlarida.
40. **Harakat Datchigi:**
- **Ta'rif:** Harakat datchiklari atrofdagi harakatni sezishga qodir bo'lgan qurilmalardir.
- **Ishlash Prinsipi:** Ko'pincha infratovush yoki PIR (Passive Infrared) sensorlaridan foydalaniladi. PIR sensorlar atrofdagi harorat
o'zgarishlarini sezadi, bu esa odamlar yoki boshqa harakatlanuvchi ob'ektlar tomonidan keltirilgan issiqlik o'zgarishlarini sezish imkonini
beradi. Bu turi sensorlar xavfsizlik tizimlarida, avtomatik yoritish tizimlarida va harakatga asoslangan boshqaruvida keng qo'llaniladi.
41. Gaz datchigi (gaz sensori) - bu atrof-muhitdagi gazlarning mavjudligini aniqlash va ularning konsentratsiyasini o'lchash uchun ishlatiladigan
qurilma. U turli xil gazlar, masalan, tabiiy gaz, karbon monoksidi, radon va boshqalar uchun javob beradi. Gaz datchigi elektr tokining o'zgarishini
yoki boshqa fizikaviy o'zgarishlarni gazning konsentratsiyasiga muvofiq ravishda aniqlaydi.
42. Namlik datchigi - bu atrof-muhitdagi namlik darajasini aniqlash uchun ishlatiladigan qurilma. Ular qishloq xo'jaligi, ob-havo stantsiyalari,
bino avtomatizatsiyasi, qurilish va boshqa sohalarda keng qo'llaniladi, namlik darajasini nazorat qilib, o'zgarishlarga mos ravishda reaksiya
qilish imkonini beradi.
43. Videokameralar robototexnikada muhitni kuzatish, ob'ektlarni aniqlash, masofani o'lchash va harakatni kuzatish uchun ishlatiladi.
Ulardan foydalanish orqali robotlar atrof muhit haqida ma'lumot to'playdi va bu ma'lumotlarga asoslanib, muayyan vazifalarni bajarish
yoki yo'nalishini o'zgartirish uchun qaror qabul qiladi.
44. Robototexnikada sensorlar turli muhim vazifalarni bajaradi: atrof muhit haqida ma'lumot to'plash, ob'ektlarni aniqlash,
masofani va harakatni kuzatish, shuningdek, robotning o'zi haqida ma'lumot to'plash (masalan, uning holati yoki joylashuvi).
45. Robototexnikada tez-tez ishlatiladigan sensorlar orasida masofa sensorlari, harorat sensorlari, namlik sensorlari,
yorug'lik sensorlari va boshqalar bor. Ular turli maqsadlarda qo'llaniladi, masalan, atrof-muhitni kuzatish, robotning
joylashuvini aniqlash, zarur bo'lganda avtomatik ravishda reaksiya qilish.
46. Analog va raqamli sensorlar - bu ma'lumotlarni turli shakllarda qayta ishlaydigan sensorlar. Analog sensorlar uzluksiz
o'zgaruvchan signal beradi, raqamli sensorlar esa ma'lumotni raqamlar shaklida beradi. Asosiy farq shundaki, analog sensorlar
ko'proq noaniqlikka ega bo'lishi mumkin, raqamli sensorlar esa aniqroq ma'lumotni taqdim etadi.
47. Masofa sensorlari - bu ob'ektning joylashuvini aniqlash yoki ob'ekt bilan oradagi masofani o'lchash uchun ishlatiladigan
qurilmalar. Misollar orasida ultratovushli sensorlar, lazerli rangefinderlar va infraqizil sensorlar bor. Ular masofani aniqlash,
to'siqlarni aniqlash va robotning yo'nalishini nazorat qilish uchun ishlatiladi.
48. Infraqizil (IR) sensorlar robototexnikada har xil maqsadlarda ishlatiladi, jumladan to'siqlarni aniqlash, masofani o'lchash
va harakatni kuzatishda. IR sensorlar infraqizil nur tarqatib, uni qaytarib olib, ob'ektning masofasini yoki mavjudligini aniqlaydi.
Bu sensorlar avtomatlashtirilgan zavodlarda, navigatsiya tizimlarida, qo'l robotlarida va xavfsizlik tizimlarida keng qo'llaniladi.
49. Ultratovush sensorlari robototexnikada masofani o'lchash va to'siqlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Ular ultratovush to'lqinlarini
tarqatadi va to'siqdan qaytgan to'lqinlarni qabul qilib, bu ma'lumotdan masofani hisoblaydi. Ultratovush sensorlari navigatsiya,
to'siqni aniqlash, ob'ektlarni kuzatish va avtonom harakatlanish kabi vazifalarda qo'llaniladi.
50. Harorat sensorlari - bu atrof-muhit yoki ob'ektning haroratini aniqlash uchun ishlatiladigan qurilmalar. Robototexnikada
ular turli vazifalarda qo'llaniladi, masalan, muhitni kuzatishda, zararli yoki xavfli haroratlardan saqlanishda, shuningdek,
robotning o'zi ishlayotgan sharoitlarni optimallashtirishda. Harorat sensorlari bilan jihozlangan robotlar xavfsizroq va
samaraliroq ishlashi mumkin.
51. Robotlarning yer magnit maydoniga nisbatan o'rnini aniqlash uchun magnitometr yoki kompas sensorlari ishlatiladi.
Bu sensorlar Yer magnit maydonining yo'nalishini aniqlaydi va shu asosda robotning geografik yo'nalishini aniqlash imkonini
beradi, bu navigatsiya va yo'nalishni aniqlashda juda foydali bo'ladi.
52. Giroskop - bu aylanish o'qi atrofidagi burilish burchagi va tezligini aniqlaydigan qurilma. Robotlar uchun giroskoplar
balansni saqlash, yo'nalishni aniqlash va harakatni nazorat qilishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, uchuvchi dronlar,
balans robotlari va avtonom transport vositalarida giroskoplar keng qo'llaniladi.
53. Fritzing - bu elektron qurilmalar va sxemalarini loyihalash uchun ishlatiladigan dastur. U asosan prototip yaratishda
yordam beradi, chunki u virtual muhitda turli elektron komponentlar va ularning bog'lanishlarini vizual tarzda ko'rsatib
beradi. Bu elektron qurilmalar va robotlar yaratishda juda foydali bo'lishi mumkin, chunki u dastlabki dizayn va sinovlarni osonlashtiradi.
54. Robototexnikada qaror qabul qilish tizimlari - bu ma'lumotlarni qayta ishlash, muhitni tahlil qilish va shu asosda
muayyan vazifalarni bajarish yoki muammolarni hal qilish bo'yicha qarorlar qabul qilish uchun mo'ljallangan tizimlar.
Bular sun'iy aql, algoritmlar, sensorlar ma'lumotlari va boshqaruv tizimlari orqali ishlaydi.
55. Robototexnikada ishlatiladigan mikrokontrollerlar - bu kichik hajmdagi kompyuterlar bo'lib, ular turli sensorlardan
ma'lumotlarni qabul qilib, motorlarni va boshqa elektron qurilmalarni boshqarish uchun dasturlashtiriladi. Mikrokontrollerlar
odatda kichik, arzon va energiya tejamkor bo'lib, robototexnikada keng qo'llaniladi. Ular turli vazifalarni bajarish uchun
zarur bo'lgan asosiy boshqaruv vazifalarini amalga oshiradi.
56. Arduino kontrolleri - bu ochiq manba kodli mikrokontroller platformasi bo'lib, u turli elektron loyihalarni yaratish
va sinovdan o'tkazish uchun mo'ljallangan. Arduino turli xil modellarga ega, masalan, Arduino Uno, Arduino Mega, Arduino Nano,
va boshqalar. Har bir modelning o'ziga xos xususiyatlari va qo'llanilishi bor, lekin barchasi foydalanuvchilarga osongina dasturlash
va turli qurilmalarni boshqarish imkoniyatini beradi.
57. LED chiroqlari - bu yorug'lik chiqaradigan diodlar bo'lib, ularni Arduino mikrokontrolleriga ulash orqali turli loyihalarda
foydalanish mumkin. Ular orqali foydalanuvchilar yorug'lik signallarini, ko'rsatkichlarni yaratishi yoki vizual effektlarni
amalga oshirishi mumkin. Arduino bilan LED chiroqlarini ulash uchun, odatda, kerakli elektr sxemalari va dasturlash bilimlari talab qilinadi.
58. LED chiroqlarini raqamli signallar bilan boshqarish - bu Arduino yoki boshqa mikrokontrollerlar orqali LEDni yoqish va
o'chirishni nazorat qilish jarayoni. Raqamli signal orqali LED chiroqlar faqat yoqilgan yoki o'chirilgan holatda bo'ladi.
Buning uchun mikrokontrollerdagi chiqish portlari ishlatiladi va dasturlash orqali LEDni boshqarish amalga oshiriladi.
59. LED chiroqlarini analog signallar bilan boshqarish - bu LEDning yorug'lik darajasini o'zgartirishni nazorat qilish.
Bu jarayon mikrokontrollerlar tomonidan PWM (Pulse Width Modulation - Impuls Kengligi Modulyatsiyasi) yordamida amalga
oshiriladi, bu esa LEDning yoritish kuchini turli darajalarda sozlash imkonini beradi.
60. Robototexnikada maket plata (breadboard) - bu turli elektron komponentlarni vaqtinchalik ulash uchun ishlatiladigan
qurilma. Ular prototiplash jarayonida juda foydali, chunki ularga turli xil komponentlar va simlar tez va oson ulanishi
mumkin, bu esa loyihani tezda sinab ko'rish va o'zgartirish imkoniyatini beradi. Maket platalar, odatda, turli xil elektron
loyihalarni, jumladan robototexnik loyihalarni ishlab chiqishda keng qo'llaniladi.
61. Aloqa tizimlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: simli va simsiz aloqa vositalari, aloqa protokollari, aloqa qurilmalari
(masalan, modemlar, marshrutizatorlar, switchlar), va dasturiy ta'minot. Ular ma'lumotlarni uzatish, qabul qilish va ishlov
berish uchun mo'ljallangan. Aloqa tizimlarining asosiy vazifalari ma'lumotlarni ishonchli va samarali tarzda uzatish, turli
qurilmalar o'rtasida aloqani ta'minlash va ma'lumotlar xavfsizligini saqlab qolishdir.
62. Robototexnikada "ichki boshqaruv" atamasi robotning o'z ichki tizimlari va komponentlarini avtonom tarzda boshqarishni
anglatadi. Bu jarayon robotning sensor ma'lumotlarini qayta ishlash, harakatlanishni nazorat qilish, zarur bo'lganda qarorlar
qabul qilish va robotning ish faoliyatini boshqarishni o'z ichiga oladi.
63. Elektr dvigatellari robototexnikada asosan harakatlanish va harakatni boshqarish vazifalarini bajaradi.
Ular robotning turli qismlarini harakatlantiradi, masalan, qo'llar, oyoqlar, g'ildiraklar yoki boshqa harakatlanuvchi qismlarni.
64. DC motor (Doimiy Tok Motori) - bu doimiy tok bilan ishlaydigan motor turi bo'lib, ikki asosiy turga bo'linadi:
fırçalı DC motorlar va fırçasız DC motorlar (BLDC). Fırçalı DC motorlar oddiyroq va arzonroq bo'lsa-da, BLDC motorlar
samaradorlik va ishonchlilik jihatidan ustundir. Har bir turining o'ziga xos xususiyatlari va qo'llanilishi bor.
65. Servomotor - bu aniq pozitsiyani boshqarish uchun ishlatiladigan maxsus elektr motori turi. Servomotorlar aniq
harakat va pozitsiyani nazorat qilish uchun ishlatiladi, masalan, robot qo'llarida, kameralarni yo'naltirishda va
boshqa aniq pozitsiyani nazorat qilish zarur bo'lgan vaziyatlarda.
66. Stepmotor (qadam motor) - bu har bir impulsda aniq bir burchakka aylanadigan motor turi. Ular aniq pozitsiyalash,
tezlikni boshqarish va
harakatni aniq nazorat qilish uchun ishlatiladi. Stepmotorlar, masalan, CNC mashinalarda, 3D printerlarda, va
robototexnikaning boshqa sohalarida qo'llaniladi, chunki ular yuqori aniqlikdagi pozitsion nazoratni ta'minlaydi.
67. Energiya ta’minoti tizimlari robotning elektr quvvatini ta'minlaydi va odatda batareyalar yoki akkumulyatorlar
orqali ishlaydi. Robot mexanikasi esa robotning harakat qismlarini - qo'llar, oyoqlar, g'ildiraklar va boshqalarni
o'z ichiga oladi. Boshqa yordamchi elementlar esa sensorlar, mikrokontrollerlar va boshqa elektron komponentlarni
o'z ichiga olishi mumkin, ular robotning turli vazifalarini bajarishga yordam beradi.
68. Robototexnikada simlar elektron komponentlar va qurilmalarni bir-biri bilan ulash uchun ishlatiladi. Ular odatda
turli xil o'lchamlar va turlarga ega bo'ladi va elektr oqimini yoki ma'lumotlarni qurilmalarning turli qismlari orasida uzatish uchun ishlatiladi.
69. Ijrochi tizimlar robotning amaliy vazifalarini bajarish uchun mo'ljallangan qurilmalar yoki tizimlardir. Ular
robotga muhit bilan o'zaro ta'sir qilish, masalan, ob'ektlarni ko'tarish, kesish, surish yoki boshqa harakatlarni
amalga oshirish imkonini beradi.
70. Robot mexanikasi deganda, robotning jismoniy tuzilishi va harakat qismlarini tushunamiz. Bu qismlar odatda robotning
asosiy tuzilmasini, qo'llarini, oyoqlarini, g'ildiraklarini va boshqa harakatlanuvchi tuzilmalarini o'z ichiga oladi.
Robot mexanikasi, robotning qanday harakatlanishi, qanday ishlashi va qanday vazifalarni bajarishi bilan bog'liq muhim
omillardir va uning dizayni, ishlab chiqarilishi hamda dasturlash jarayonida alohida e'tiborga olinadi. Har bir robotning
mexanikasi uning vazifalari, ish sharoiti va foydalanish sohasiga qarab farq qilishi mumkin.
71. Arduino IDE (Integrated Development Environment) - bu Arduino mikrokontrollerlarini dasturlash uchun ishlatiladigan
dasturiy ta'minotdir. Bu muhit foydalanuvchilarga Arduino qurilmalari uchun sketchni (dasturlar) yozish, sinovdan o'tkazish
va yuklash imkonini beradi. Arduino IDE o'z ichiga kod muharririni, kompilyatsiya qilish va yuklash vositalarini, shuningdek,
xato tuzatish (debugging) imkoniyatlarini oladi. U turli operatsion tizimlar uchun mavjud, jumladan Windows, macOS va Linux.
72. Arduino IDE da dasturlarning tuzilishi asosan uch qismdan iborat:
- `setup()` funksiyasi: Bu funksiya dastur ishga tushganda bir marta ishlaydi va dastur uchun boshlang'ich sozlamalarni
o'rnatadi (masalan, pinlarni kirish yoki chiqish rejimiga sozlash).
- `loop()` funksiyasi: Bu funksiya `setup()`dan keyin takrorlanib ishlaydi va dasturning asosiy qismidir. Bu yerda dasturning
asosiy funksiyalari joylashadi.
- Yordamchi funksiyalar va o'zgaruvchilar: Foydalanuvchilar o'zlarining maxsus funksiyalari va o'zgaruvchilarini yaratishlari
mumkin, bu esa dasturni tashkil etish va boshqarishni osonlashtiradi.
73. Arduino kontrolleriga dasturni yuklash uchun, avvalo, dastur Arduino IDE da yoziladi va kompilyatsiya qilinadi. Keyin, Arduino
qurilmasi kompyuterga USB kabel orqali ulanadi. Arduino IDE da to'g'ri port va taxta turi tanlanadi, so'ngra "Upload" tugmasi bosiladi.
Bu jarayon dasturni Arduino mikrokontrolleriga yuklaydi.
74. Button (tugmacha) orqali LED chiroqlarini boshqarish uchun, avvalo, tugmachani va LEDni Arduino kontrolleriga ulash kerak. Tugmachani
bosilganda, Arduino kontrolleriga signal yuboriladi, va dastur tugmachaning holatiga qarab LEDni yoqishi yoki o'chirishi mumkin. Misol uchun,
tugmachani bosganda LED yonadi, tugmachani qo'yib yuborganingizda esa LED o'chadi.
75. Arduino IDE da dasturlash asosan C/C++ tilida amalga oshiriladi. Bu tillar Arduino uchun tanlangan, chunki ular past darajali hardware
bilan ishlash imkoniyatini beradi, bu esa mikrokontrollerlar bilan ishlashda juda muhimdir. Shuningdek, C/C++ keng tarqalgan va ko'plab dasturchilar
uchun tanish bo'lgan tillardir, bu esa Arduino platformasini kengroq auditoriyaga osonroq o'rganilishini ta'minlaydi.
76. Arduino va kompyuter o'rtasidagi aloqa asosan USB kabeli orqali tashkil etiladi. USB kabeli Arduino qurilmasini kompyuterga
ulash uchun ishlatiladi, bu esa dasturlash, kodni yuklash va xato tuzatish (debugging) jarayonlarini amalga oshirish imkonini beradi.
Shuningdek, bu aloqa orqali Arduino qurilmasi kompyuter tomonidan quvvatlanishi va ma'lumot almashinishi mumkin.
77. Arduino kontrolleriga dastur yuklash quyidagi qadamlarni o'z ichiga oladi:
1. Dastur Arduino IDE da yaratiladi va kompilyatsiya qilinadi.
2. Arduino qurilmasi kompyuterga USB kabeli orqali ulanadi.
3. Arduino IDE da to'g'ri port va taxta turi tanlanadi.
4. "Upload" tugmasi bosiladi, bu esa dasturni Arduino mikrokontrolleriga yuklaydi.
78. Arduino'da 6-pin'ga LED chirog'ini ulab yoqish va o'chirish uchun quyidagi qadamlar amalga oshiriladi:
- Raqamli holatda: `pinMode(6, OUTPUT)` orqali 6-pin chiqish sifatida sozlanadi. Keyin, `digitalWrite(6, HIGH)` yoki
`digitalWrite(6, LOW)` yordamida LED yonadi yoki o'chadi.
- Analog holatda: Agar LEDni PWM qo'llab-quvvatlovchi pin'ga ulangan bo'lsa (masalan, Arduino Uno'da 3, 5, 6, 9, 10, va 11-pinlar),
`analogWrite(6, qiymat)` funksiyasi ishlatiladi. Bu yerda `qiymat` 0 dan 255 gacha bo'lgan raqam bo'lib, LEDning yoritilish darajasini sozlaydi.
79. Arduino IDE da o'zgaruvchilardan foydalanish uchun, avvalo, o'zgaruvchini e'lon qilish kerak. Masalan, `int myVariable = 10;`. Bu yerda
`int` o'zgaruvchining t
uri (bu holda butun son), `myVariable` o'zgaruvchining nomi, va `10` uning boshlang'ich qiymatidir. O'zgaruvchilar turli maqsadlarda
ishlatilishi mumkin, masalan, sensorlardan o'qilgan qiymatlarni saqlash, hisob-kitoblarni amalga oshirish, yoki dastur holatini nazorat qilish uchun.
80. Arduino IDE da shart operatorlaridan foydalanish quyidagicha amalga oshiriladi:
- `if` operatori: Bu operator biror shartni tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, `if (shart) { // kod }` shaklida bo'ladi.
Agar `shart` rost bo'lsa, qavslar ichidagi kod bajariladi.
- `else` operatori: `if` bilan birgalikda ishlatiladi va `if`ning sharti noto'g'ri bo'lganda bajariladigan kodni belgilaydi.
Masalan, `if (shart) { // kod } else { // boshqa kod }`.
- `else if`: Bu esa bir nechta shartlarni ketma-ket tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan,
`if (shart1) { // kod } else if (shart2) { // boshqa kod } else { // yana boshqa kod }`.
- `switch` operatori: Bu operator bir o'zgaruvchining qiymatiga qarab turli holatlarni tekshirish uchun ishlatiladi.
Har bir `case` kalit so'zi o'zgaruvchining mumkin bo'lgan bir qiymatini ko'rsatadi. `break;` operatori har bir case-dan
chiqish uchun ishlatiladi.
Bu operatorlar dastur ichida qaror qabul qilish, turli holatlarga muvofiq harakat qilish, va shartlarga asoslangan logikani
amalga oshirishda juda muhimdir.
81. **Arduino IDE da Funksiyalardan Foydalanish**:
- Arduino dasturlarida funksiyalar, kodni tashkil etish va qayta ishlatish imkoniyatini yaratadi.
- Har bir funksiya biror vazifani bajaradi va `void` yoki ma'lum bir ma'lumot turini qaytarishi mumkin.
- Mavjud funksiyalarni chaqirish (`digitalWrite()`, `analogRead()`, va boshqalar) yoki yangi funksiyalar yaratish mumkin.
- Misol: `void myFunction() { // kod }` - bu yerda `void` qaytariladigan qiymat turi (bu holda hech narsa qaytarilmaydi).
82. **Arduino IDE da Foydalanuvchi Funksiyasini Yaratish va Undan Foydalanish**:
- Foydalanuvchi tomonidan yaratilgan funksiya, dasturda bir necha marta takrorlanadigan kodni saqlash uchun ishlatiladi.
- Misol:
```c
void blinkLED(int pin) {
digitalWrite(pin, HIGH);
delay(1000);
digitalWrite(pin, LOW);
delay(1000);
}
```
- Yuqoridagi misolda, `blinkLED` funksiyasi LEDni ma'lum bir pin'da bir soniya davomida yoqadi va o'chiradi.
- Funksiyani chaqirish uchun, asosiy `loop()` funksiyasida yoki boshqa joyda: `blinkLED(13);` yoziladi.
83. **Arduino IDE da OOP (Ob'ektga Yo'naltirilgan Dasturlash) Imkoniyatlaridan Foydalanish**:
- Arduino C++ asosidagi til bo'lgani uchun, OOP imkoniyatlari mavjud.
- Foydalanuvchilar sinflar va ob'ektlarni yaratishi, meros qilish va polimorfizmni qo'llashi mumkin.
- Bu, katta va murakkab dasturlarni tashkil etishda yordam beradi.
84. **Arduinoga Bluetooth Modullarini Ulash**:
- Bluetooth modullari, masalan HC-05 yoki HC-06, Arduino'ga RX (qabul qilish
) va TX (uzatish) pinlari orqali ulanadi.
- Modullar uchun quvvatlanish (VCC va GND) ham ta'minlanishi kerak.
- Bluetooth modullari orqali Arduino simsiz aloqa qilish imkoniyatiga ega bo'ladi, bu esa turli ilovalar uchun masofadan
boshqarish yoki ma'lumot almashinuvini ta'minlaydi.
85. **Bluetooth HC-06 va HC-05 Modullari Tavsifi**:
- **HC-05**:
- Bu modul Master yoki Slave rejimida ishlashi mumkin, bu esa uni turli xil Bluetooth qurilmalari bilan ishlashga moslashtiradi.
- Ushbu modul AT buyruqlari orqali sozlanishi va boshqarilishi mumkin.
- Odatda, u yuqori darajadagi Bluetooth interfeysni talab qiladigan ilovalar uchun ishlatiladi.
- **HC-06**:
- Faqat Slave rejimida ishlaydi, ya'ni u boshqa Bluetooth qurilmalari tomonidan topilishi va ulanishi mumkin.
- HC-06 o'rnatish va ishlatish osonroq bo'lib, ko'pincha oddiy Bluetooth aloqasini talab qiladigan ilovalar uchun qo'llaniladi.
- Har ikkala modul ham 9600 bps standart baud tezligida ishlaydi va serial kommunikatsiya orqali Arduino bilan ma'lumot almashinuvini
amalga oshiradi.
86. **Harorat Datchigi Tavsifi**:
- Harorat datchiklari atrof muhitning haroratini o'lchash uchun ishlatiladi.
- **DS18B20**: Bu dijital harorat datchigi, -55°C dan +125°C gacha bo'lgan haroratlarni o'lcha oladi. Uning aniq harorat
o'qishlari uchun faqat bitta "1-Wire" interfeysi talab qilinadi.
- **DHT11 yoki DHT22**: Bu datchiklar harorat bilan bir qatorda namlikni ham o'lchaydi. DHT11 - bu past aniqlikdagi,
DHT22 esa yuqori aniqlikdagi datchikdir.
- **LM35**: Analog harorat datchigi, -55°C dan +150°C gacha bo'lgan haroratlarni o'lcha oladi va o'zgaruvchan harorat
qiymatini analog signal ko'rinishida beradi.
87. **Tugmacha (Tugmachali Kalit) ni Arduinoga Ulash**:
- Tugmachani Arduino'ning birorta digital piniga ulash kerak. Masalan, 2-pin.
- Tugmachaning ikkinchi qismini yer (GND) piniga ulash kerak.
- Arduino dasturida ushbu pin kirish (INPUT) sifatida sozlanadi: `pinMode(2, INPUT);`.
- Tugmachani bosilganini aniqlash uchun `digitalRead(2)` funksiyasidan foydalaniladi.
88. **Bluetooth HC-05 va HC-06 Modullarini Taqqoslash**:
- **HC-05**:
- Master va Slave rejimlarida ish
laydi.
- Ko'proq sozlamalar va AT buyruqlariga ega.
- Murakkabroq qurilmalar va ko'p funksiyali ilovalar uchun mos.
- **HC-06**:
- Faqat Slave rejimida ishlaydi.
- Sozlash va ishlatish osonroq.
- Oddiy Bluetooth aloqasini talab qiladigan ilovalar uchun qulay.
89. **Tugmacha Yordamida LED Chiroqlarini O'chirib-Yoqishni Tushuntirish**:
- Tugmacha va LEDni Arduino'ga ulang. LEDni bir pin'ga (masalan, 13) va tugmachani boshqa pin'ga (masalan, 2) ulang.
- Tugmachani bosganda, uning holatini o'qib, shunga mos ravishda LEDni yoqish yoki o'chirish kerak.
- Dasturda, `if` shart operatoridan foydalanib, agar tugmachani holati yuqori (`HIGH`) bo'lsa, LEDni yoqish
(`digitalWrite(13, HIGH);`), aks holda o'chirish (`digitalWrite(13, LOW);`) mumkin.
90. **Arduino-ga Fotorezistorni Ulash va Yorug'lik Datchigi Bilan Ishlash**:
- Fotorezistor - bu yorug'likka sezgir qarshilik elementi. Uning qarshiligi yorug'lik miqdoriga bog'liq o'zgaradi.
- Fotorezistorni Arduino'ning birorta analog kirish piniga (masalan, A0) ulash kerak.
- Shuningdek, kerakli qarshilik (masalan, 10k Ohm) orqali yer (GND) piniga ulanadi.
- Dasturda, `analogRead(A0)` funksiyasi yordamida fotorezistordan o'qilgan qiymatni olish mumkin. Bu qiymat yorug'lik
darajasiga bog'liq bo'ladi.
- Ushbu ma'lumot yorug'lik darajasini nazorat qilish, avtomatik yoritish tizimlari yoki yorug'likka asoslangan boshqa
ilovalarda foydalanish uchun ishlatilishi mumkin.
91. **Robot Texnikasida Siklik Jarayonlar**:
- Sensorlardan ma'lumot olish: Masalan, harorat, masofa yoki yorug'lik darajasini muntazam ravishda o'qish.
- Harakatni nazorat qilish: G'ildirakli robotlar uchun tezlik va yo'nalishni doimiy ravishda sozlash.
- Balansni saqlash: Ikki g'ildirakli balans robotlari uchun doimiy ravishda balansni saqlash.
- Ishlov berish jarayonlari: Ishlab chiqarish robotlarida bir xil harakatlarni takrorlash, masalan, payvandlash yoki bo'yash.
92. **Takrorlanuvchi Jarayonlar Algoritmlari Asoslari**:
- Takrorlanuvchi algoritmlar, odatda, muayyan shartlar asosida bir qator harakatlarni takrorlaydi.
- Bu algoritmlar `for`, `while` yoki `do-while` kabi sikllar yordamida amalga oshiriladi.
- Ular aniq shartlar bajarilguncha yoki to'xtatilguncha takrorlanishi mumkin.
93. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishga Yondashuvlar**:
- Cheklovlar va shartlar orqali nazorat: Masalan, sikl necha marta takrorlanishini yoki qanday shartlar ostida to'xtashini belgilash.
- Vaqtga asoslangan sikllar: Sikl ma'lum bir vaqtgacha yoki ma'lum vaqt oralig'ida ishlaydi.
- Foydalanuvchi kirishlariga javoban boshqarish: Foydalanuvchining buyruqlari yoki tanlovlari asosida sikl boshlanishi yoki to'xtashi.
94. **O‘zgarishlar va Muvaffaqiyatsizliklarga Munosabat**:
- O'zgarishlar: Robot texnikasida muhit o'zgarishlariga tez moslashuvchanlik muhimdir. Masalan, to'siqlarni aniqlash va yo'nalishni o'zgartirish.
- Muvaffaqiyatsizliklar: Dastur yoki mehanik muammolar yuzaga kelganda, robotning xavfsizlik choralari va muammolarni bartaraf etish
mexanizmlari mavjud bo'lishi kerak.
95. **Robototexnikada Takrorlanuvchi Jarayonlar Algoritmlariga Misollar**:
- Line Following Robot: Chiziqni kuzatish uchun doimiy sensor ma'lumotlarini olish va mos ravishda yo'nalishni sozlash.
- Avtomatik ombor robotlari: Maxsus yo'nalish bo'yicha yuklarni tashish va joylashtirish uchun bir xil yo'nalishlarni takrorlash
- O'zgaruvchan muhitda navigatsiya: Robotlar o'zlarining joylashuvi va atrofdagi to'siqlar haqida doimiy ma'lumot to'plashadi
va shu asosda yo'nalishlarini moslashtiradi.
- Ishlab chiqarish liniyasidagi robotlar: Qismlarni yig'ish, payvandlash, bo'yash yoki tekshirish kabi takroriy ishlar.
- Qutqaruv robotlari: Muayyan mintaqani qidirib chiqish yoki xavfsizlikni ta'minlash uchun takrorlanuvchi yo'nalishlarni amalga oshirish.
96. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Vaqt Oraliqlari**:
- Vaqt oraliqlari, biror ishni takrorlash uchun kerak bo'lgan vaqt intervalini anglatadi.
- Bu oraliqlar, masalan, sensorlardan ma'lumot olish yoki motorlarni harakatlantirish kabi amallarni aniq vaqt oralig'ida bajarishni ta'minlaydi.
- Vaqt oraliqlari, robotning tezkor javob berish qobiliyatini va o'zgaruvchan muhitga moslashuvchanligini ta'minlaydi.
97. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Bajarilish Chastotasi**:
- Bajarilish chastotasi, takrorlanuvchi jarayonning qancha tez-tez amalga oshirilishini ko'rsatadi.
- Yuqori chastotadagi takrorlanuvchi jarayonlar, masalan, tez harakatlanuvchi robotlar yoki tez o'zgaruvchan muhitda
ishlaydigan robotlar uchun muhimdir.
- Chastota, robotning ishlash samaradorligini va uning vazifalarni bajarish qobiliyatini belgilaydi.
98. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Sinxronizatsiya va Apparat**:
- Sinxronizatsiya, robotning turli komponentlari o'rtasidagi ishlarni muvofiqlashtiradi.
- Apparat, ya'ni hardware, bu jarayonlarni qo'llab-quvvatlash uchun zarur bo'lgan jismoniy komponentlarni anglatadi.
- Masalan, sensorlar va motorlar o'rtasidagi sinxronizatsiya, robotning aniqlik va samaradorligini ta'minlaydi.
99. **Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarining Asosiy Jihatlari: Rejalashtirish va Xatolarni Bartaraf Etish**:
- Rejalashtirish, takrorlanuvchi jarayonlarni samarali va xatosiz bajarishni ta'minlash uchun zarur.
- Xatolarni bartaraf etish, agar muammolar yuzaga kelsa, robotning tez va samarali tarzda muammolarni hal
qilish qobiliyatini anglatadi. Bu, masalan, dasturiy yoki apparat muammolarini aniqlash va ularni tuzatishni o'z ichiga oladi.
100. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishda `millis()` dan Foydalanish**:
- `millis()` funksiyasi, Arduino dasturining ishga tushgan vaqtidan boshlab o'tgan millisekundlarni qaytaradi.
- Ushbu funksiya yordamida vaqtga asoslangan dasturlash amalga oshiriladi, masalan, haroratni har 5 soniyada o'lchash
yoki LED chirog'ini har 1 daqiqada yoqish.
- `millis()` dan foydalanish, an'anaviy `delay()` funksiyasidan farqli o'laroq, dasturning boshqa ishlarini to'xtatib
qo'ymasdan vaqtga asoslangan amallarni bajarish imkonini beradi. Bu, robotning ko'p vazifali bo'lishini va samaraliroq ishlashini ta'minlaydi.
101. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishda Interrupts dan Foydalanish**:
- "Interrupts" yoki uzilishlar, asosiy dastur jarayonini vaqtincha to'xtatib, muhimroq vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.
- Masalan, robotning xavfsizligi bilan bog'liq sensorlar yoki foydalanuvchi interfeysi kabi muhim vazifalar uchun foydalaniladi.
- Interruptlar robotning tezkor javob berish qobiliyatini oshiradi, chunki ular dastur siklining qolgan qismidan mustaqil
ravishda ishga tushiriladi.
102. **Robototexnikadagi Takrorlanuvchi Jarayonlar va Ular Nima Uchun Muhim**:
- Takrorlanuvchi jarayonlar, robototexnikada bir xil yoki o'xshash vazifalarni muntazam ravishda bajarishni anglatadi.
- Ular, masalan, sensorlardan ma'lumot olish, harakatni nazorat qilish, va avtomatik ishlov berish kabi muhim vazifalarni
o'z ichiga oladi.
- Takrorlanuvchi jarayonlar, robotlarning samaradorligi va ishonchliligini ta'minlaydi, chunki ular muayyan vazifalarni
avtomatik va aniqlik bilan bajarish imkonini beradi.
103. **Takrorlanuvchi Jarayonlar Uchun Algoritmlarni Ishlab Chiqishda E'tibor Berilishi Kerak Bo'lgan Jihatlari**:
- Samardorlik va resurslarni boshqarish: Algoritmlar, imkon qadar kam resurs sarflab, tez va samarali ishlashi kerak.
- Xato bartaraf qilish va mustahkamlik: Agar xatolik yuzaga kelsa, algoritm o'zini qayta tiklay olishi yoki muammo haqida
signal berishi kerak.
- Moslashuvchanlik: Algoritmlar turli sharoitlarga va o'zgarishlarga moslasha olishi kerak.
104. **Takrorlanuvchi Jarayonlarni Boshqarishning Usullari va Ularining Afzalliklari va Kamchiliklari**:
- Vaqt asosidagi yondashuv (`delay` yoki `millis`): Aniq vaqt oraliqlarida bajariladi, lekin dasturning boshqa qismlarini
to'xtatib qo'yishi mumkin.
- Event-driven (voqea boshqaruvli) yondashuv: Faqat kerakli
voqealar yuz berganda ishlaydi, lekin dasturlash murakkabroq bo'lishi mumkin.
- Multithreading yoki ko'p oqimli dasturlash: Bir nechta jarayonlarni bir vaqtda ishlatish imkonini beradi, lekin resurslarni
boshqarish va sinxronizatsiya muammolari yuzaga kelishi mumkin.
105. **Nima Uchun O‘zgarishlarga Moslashish va Xatolarni Qayta Ishlash Takrorlanuvchi Jarayon Algoritmlarida Muhim Rol O‘ynaydi**:
- O'zgarishlarga moslashish: Robotlar turli muhit sharoitlarida yoki vaziyatlarda ishlashi kerak, shuning uchun ularning algoritmlari
o'zgaruvchan sharoitlarga tez moslasha olishi muhim.
- Xatolarni qayta ishlash: Robot texnikasida xatolar tez-tez yuz beradi (masalan, sensorlardan noto'g'ri ma'lumot olish yoki mehanik
muammolar), shuning uchun algoritmlar xatolarni aniqlash va ularga tez javob berish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. Bu, robotning
ishonchliligi va barqarorligini oshiradi.
106. **LCD Displeyida Matn Hosil Qilish**:
- LCD (Liquid Crystal Display) displeylar matn va raqamlarni ko'rsatish uchun ishlatiladi.
- Arduino bilan ishlatilganda, avvalo LCD kutubxonasi (`LiquidCrystal.h`) dasturga qo'shiladi.
- LCD displeyni Arduino pinlariga ulash kerak, so'ngra `LiquidCrystal lcd(rs, en, d4, d5, d6, d7)` kabi kod yordamida dasturda LCD o'rnatiladi.
- Matn ko'rsatish uchun `lcd.begin(columns, rows)` va `lcd.print("Matn")` kabi funksiyalardan foydalaniladi.
107. **LCD haqida Ma'lumot**:
- LCD displeylar suyuq kristallar yordamida yorug'likni o'tkazish yoki to'sish orqali tasvirlarni hosil qiladi.
- Ular energiya tejamkor, ingichka va engil bo'lib, ko'plab qurilmalarda, jumladan mobil telefonlar, monitorlar va
raqamli soatlar kabi turli elektron qurilmalarda keng qo'llaniladi.
- LCDlar turli o'lchamlarda va piksel sonlarida keladi, va ular odatda yorug'lik manbai (masalan, LED yoki CCFL) bilan birgalikda ishlatiladi.
108. **LCD da Harakatlanuvchi Matn Hosil Qilish**:
- Harakatlanuvchi matn hosil qilish uchun, matnning har bir harfini ma'lum vaqt oraliqlarida turli pozitsiyalarda ko'rsatish kerak.
- Bu, `lcd.clear()` va `lcd.setCursor()` funksiyalarini takroran chaqirib, matnning har bir yangi holatini ko'rsatish orqali amalga oshiriladi.
- Masalan, matnni chapdan o'ngga yoki aksincha harakatlantirish mumkin.
109. **DC Motordan Mashina Balonlari Harakatida Foydalanish**:
- DC motorlar kichik o'lchamdagi transport vositalarida g'ildiraklarni harakatlantirish uchun ishlatilishi mumkin.
- Motorlar g'ildiraklarga mexanik tarzda bog'lanadi, va ularning aylanish tezligi g'ildiraklarning aylanish tezligini belgilaydi.
- DC motorlar orqali mashinaning tezligini va yo'nalishini nazorat qilish mumkin.
110. **Mashinani O'ngga yoki Chapga Burish uchun DC Motorga Beriladigan Buyruqlar**:
- Mashinani burish uchun, har bir g'ildirakka bog'langan DC motorlarning tezligini va yo'nalishini boshqarish kerak.
- O'ngga burish uchun, chap tomon g'ildiraklarining tezligini oshirish va/o'ng tomon g'ildiraklarining tezligini kamaytirish
(yoki teskari aylantirish) mumkin.
- Chapga burish uchun esa, o'ng tomon g'ildiraklarining tezligini o
shirish va chap tomon g'ildiraklarining tezligini kamaytirish (yoki teskari aylantirish) talab qilinadi.
- Bu jarayonlar motorlarning tezligini sozlaydigan kuchlanishni o'zgartirish orqali yoki motorlarni teskari yo'nalishda
ishga tushirish orqali amalga oshiriladi.
111. **Robototexnikada Harakatni Boshqarish uchun Qurilmalar**:
- **Elektr Dvigatellari (DC, Stepper, Servo)**: Harakatni yaratish va tezlikni boshqarish uchun ishlatiladi.
- **Pnevmatik va Gidravlik Tizimlar**: Og'ir yoki yuqori kuch talab qiladigan harakatlarni amalga oshirishda ishlatiladi.
- **Robot Qo'llari (Manipulyatorlar)**: Aniq va murakkab harakatlarni bajarish uchun ishlatiladi.
- **G'ildiraklar va Traklar**: Yer yuzasida harakatlanish uchun.
- **Sensorlar**: Harakatni aniqlash va boshqarish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadi.
112. **Robotlarni Masofadan Boshqarish**:
- **Radio To'lqinlar**: Masofadan boshqarish pultlari orqali amalga oshiriladi.
- **Bluetooth yoki Wi-Fi**: Mobil ilovalar yoki kompyuterlar orqali boshqarish imkoniyati.
- **Infrarad (IR) Nurlar**: Cheklangan masofada ishlaydigan an'anaviy masofadan boshqarish tizimlari.
- **Internet orqali Boshqarish**: IoT (Internet of Things) texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi.
113. **Servomotorni Dastur Yordamida Boshqarish**:
- Arduino IDE yordamida servomotorni boshqarish uchun avvalo `Servo.h` kutubxonasini qo'shish kerak.
- Servo ob'ektini yaratish (`Servo myServo;`) va uni pin'ga ulash (`myServo.attach(pin);`).
- `myServo.write(angle);` funksiyasi yordamida servomotorni aniq burchakka sozlash.
114. **Fotorezistordan Olingan Ma'lumotlarni Qayta Ishlovchi Dasturlarga Misol**:
- Arduino yordamida yorug'lik darajasini o'lchash va uni LED yoritilish darajasini
boshqarish uchun ishlatish. Masalan, yorug'lik darajasiga qarab, LEDni yorqinroq yoki xira qilib sozlash.
- Fotorezistor qiymatini o'qish (`analogRead(fotoPin);`) va shu asosda biror harakat yoki signalni ishga tushirish,
masalan, yorug'lik sensori sifatida foydalanish.
115. **Ultratovushli Masofa Datchigidan Olingan Ma'lumotlarni Qayta Ishlovchi Dasturlarga Misol**:
- To'siqlarni aniqlash va oldindan to'siqqa duch kelishdan saqlanish, masalan, avtonom harakatlanuvchi robotlar yoki
parkovka sensorlari uchun.
- Ultratovushli sensor yordamida o'lchangan masofani o'qish (`pulseIn(echoPin, HIGH);`) va shu asosda robotning yo'nalishini
o'zgartirish yoki boshqa harakatlarni bajarish, masalan, to'siqdan qochish yoki to'xtash.
116. **Zummer (Buzzer) va Uning Turlari**:
- Zummer yoki buzzer - bu elektr toki yordamida ovoz hosil qiladigan qurilma.
- **Passiv Buzzer**: Bu turga signal kuchaytirgich orqali o'zgaruvchan kuchlanish beriladi, shunda buzzer turli
chastotalardagi tovushlarni hosil qiladi.
- **Aktiv Buzzer**: Ular ichida o'z ovoz generatori mavjud va faqat bir xil tovush chiqaradi. Ular odatda faqat
bir xil kuchlanish berilganda ishlaydi.
117. **Zummer (Buzzer) da Notalar Ijrosi uchun Funksiyalar**:
- Arduino'da notalarni ijro etish uchun `tone(pin, frequency, duration)` funksiyasidan foydalaniladi.
- `pin` - bu zummer ulangan Arduino pin raqami, `frequency` - bu ovoz chastotasi (Hertzda), va `duration` - bu ovoz davomiyligi (millisekundda).
- Misol: `tone(8, 440, 500);` - bu 8-pin'dagi buzzerda 440 Hz chastotadagi A nota 500 millisekund davomida ijro etiladi.
118. **Bitta pinMode dan LED Chirog‘i uchun Ham Analog, Ham Raqamli Signal Olish**:
- Arduino'da bir pin faqat bir vaqtning o'zida yoki raqamli (DIGITAL) yoki analog (ANALOG) rejimda ishlatilishi mumkin.
- Misol:
```cpp
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LED chirog‘ini OUTPUT sifatida belgilash
digitalWrite(ledPin, HIGH); // Raqamli signal yuborish (yoqish)
analogWrite(ledPin, 128); // Analog signal yuborish (PWM orqali yorqinlikni sozlash)
```
- Bu kodda, LEDni avval raqamli, keyin analog rejimda ishlatish ko'rsatilgan, lekin bu bir vaqtning o'zida emas, ketma-ket amalga oshiriladi.
119. **Arduino IDE da Dastur Kodining setup() Qismida INPUT va OUTPUT**:
- `INPUT`: Bu rejimda pin sensorlar yoki boshqa signal manbalaridan kirish signalini o'qish uchun ishlatiladi. Masalan,
tugmachalar yoki fotorezistorlar uchun.
- `OUTPUT`: Bu rejimda pin LEDlar, zummerlar yoki bosh
qa har qanday chiqish qurilmalariga signal yuborish uchun ishlatiladi.
- Kod misoli:
```cpp
pinMode(2, INPUT); // 2-pin tugmacha yoki boshqa kirish qurilmasi uchun
pinMode(13, OUTPUT); // 13-pin LED yoki boshqa chiqish qurilmasi uchun
```
- Bu sozlamalar, har bir pinning vazifasini aniq belgilab beradi va signalning to'g'ri yo'nalishini ta'minlaydi.
120. **Potensiometrni Dastur Orqali Boshqarish**:
- Potensiometrni "boshqarish" o'rniga, uni o'qish va uning qiymatiga asoslangan boshqa harakatlarni bajarish mumkin.
- Potensiometrning qiymati `analogRead()` funksiyasi yordamida o'qiladi va bu qiymat turli dasturiy harakatlarni
boshqarish uchun ishlatilishi mumkin.
- Misol:
```cpp
int potPin = A0; // Potensiometr ulangan pin
int potValue = 0; // Potensiometr qiymati saqlanadigan o'zgaruvchi
void setup() {
pinMode(potPin, INPUT); // Potensiometrni INPUT sifatida belgilash
}
void loop() {
potValue = analogRead(potPin); // Potensiometr qiymatini o'qish
// potValue'ga asoslangan harakatlar
}
```
- Bu kodda potensiometr qiymati o'qiladi va `potValue` o'zgaruvchisida saqlanadi, keyin bu qiymatga asoslanib
turli dasturiy harakatlar amalga oshirilishi mumkin.
74. LED chiroqlariga signallar uzatilishini Button (tugmacha) orqali boshqarishga
misollar keltiring
https://wokwi.com/projects/387602750729181185
//LED chiroqlariga signallar uzatilishini Button (tugmacha) orqali boshqarishga
//misollar keltiring
const int buttonPin = 2; // Tugmach pinining raqami
const int ledPin1 = 13; // Birinchi LED chiroqning pinining raqami
const int ledPin2 = 12; // Ikkinchi LED chiroqning pinining raqami
int buttonState = 0; // Tugmacha holatini saqlash uchun o'zgaruvchi
void setup() {
pinMode(ledPin1, OUTPUT); // LED chiroqni chiqaruvchi sifatida sozlash
pinMode(ledPin2, OUTPUT); // LED chiroqni chiqaruvchi sifatida sozlash
pinMode(buttonPin, INPUT); // Tugmacha uchun INPUT sifatida sozlash
}
void loop() {
buttonState = digitalRead(buttonPin); // Tugmacha holatini o'qish
if (buttonState == HIGH) { // Agar tugmacha bosilsa
digitalWrite(ledPin1, HIGH); // Birinchi LED chiroqni yonishini o'zgartirish
digitalWrite(ledPin2, LOW); // Ikkinchi LED chiroqni yonishini o'zgartirish
} else {
digitalWrite(ledPin1, LOW); // Agar tugmacha bosilmasa, birinchi LED chiroqni o'chirish
digitalWrite(ledPin2, HIGH); // Ikkinchi LED chiroqni yonishini o'zgartirish
}
}
78. Arduinoda 6-pinMode bog‘lagan holatda LED chirog‘ini yoqib o‘chirish amaliyoti qanday amalga oshiriladi? Analog va raqamli
https://wokwi.com/projects/387603713550738433
Arduinoda 6-pinMode bog‘lagan holatda LED chirog‘ini yoqib o‘chirish amaliyoti qanday amalga oshiriladi? Analog va raqamli Arduino-da LED chirog'ini 6-pinMode bog'lagan holatda yoqib o'chirish uchun quyidagi kodlar ishlatiladi. Bu, to'g'ri LED uchun maqsadga muvofiq. Kodning 6-pinMode bog'lamasida LED-ni yoqib o'chirish uchun ikkala xususiyot ishlatiladi: raqamli pin (digital pin) va analog pin.
### Analog Pin (raqamli pin) bilan:
```cpp
const int ledPin = 6; // Raqamli pin raqami (misol uchun 6)
void setup() {
pinMode(ledPin, OUTPUT); // Raqamli pin ni chiqaruvchi sifatida sozlash
}
void loop() {
digitalWrite(ledPin, HIGH); // LED-ni yoqish
delay(1000); // 1 sekund kutish
digitalWrite(ledPin, LOW); // LED-ni o'chirish
delay(1000); // 1 sekund kutish
}
```
Bu kodda, `ledPin` o'zgaruvchisi 6-raqamli pin raqamini anglatadi. `setup` funksiyasida `pinMode` bilan bu pinni "OUTPUT" (chiqaruvchi) sifatida sozlash uchun tayyorlanadi. `loop` funksiyasida esa `digitalWrite` orqali LED-ni yoqib o'chirish jarayonlari amalga oshiriladi.
### Analog Pin (raqamli pin) bilan:
```cpp
const int ledPin = A0; // Analog pin raqami (misol uchun A0)
void setup() {
pinMode(ledPin, OUTPUT); // Analog pin ni chiqaruvchi sifatida sozlash
}
void loop() {
digitalWrite(ledPin, HIGH); // LED-ni yoqish
delay(1000); // 1 sekund kutish
digitalWrite(ledPin, LOW); // LED-ni o'chirish
delay(1000); // 1 sekund kutish
}
```
Bu kodda, `ledPin` o'zgaruvchisi `A0` degan analog pin raqamini anglatadi. Boshqa pinlar (masalan, A1, A2, va hokazo) ham ishlatilishi mumkin. Ularning har biri chiqaruvchi sifatida ishlatiladi. Qo'shimcha ravishda, analog pinlar ishlatilganida, `digitalWrite` orqali amalga oshirilgan turing yo'q, balki `analogWrite` orqali amalga oshirilgan analog miqdorni ishlatish mumkin.
79. Arduino IDE da o‘zgaruvchilardan foydalanishArduino IDE-da o'zgaruvchilardan foydalanish, dastur yozish va uni boshqarishda osonlik va organizatsiyani ta'minlaydi. O'zgaruvchilarni ishlatib, boshqa o'zgaruvchilarga ma'lumotlarni saqlash, to'plamlarni boshqarish va kodni aniqligini oshirish mumkin. Quyidagi misol ko'rsatilgan:
https://wokwi.com/projects/387604254548929537
// O'zgaruvchilarni tanlash
int ledPin = 13; // LED chiroqning pin raqami
int buttonPin = 2; // Tugmachani boshqa pin raqami
void setup() {
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LED chiroqni chiqaruvchi sifatida sozlash
pinMode(buttonPin, INPUT); // Tugmachani o'qish sifatida sozlash
}
void loop() {
// Tugmacha bosilganda LEDni yoqish
if (digitalRead(buttonPin) == HIGH) {
digitalWrite(ledPin, HIGH);
} else {
digitalWrite(ledPin, LOW);
}
}
```
Bu misolda, `ledPin` va `buttonPin` o'zgaruvchilari tanlangan. Ularni foydalanish orqali kodni boshqa qismlaridan ajratib olish mumkin. `setup` funksiyasida `pinMode` bilan o'zgaruvchilarni sifatida ishlatilishini boshqarish uchun tayyorlab turiladi.
O'zgaruvchilardan foydalanish, kodni boshqa maqsadlar uchun qulay va oson qiladi va kodni tuzatish va o'zgartirishni ham osonlashtiradi.
80.Ushbu savolga ham 79-javob.
81.Arduino IDE da funksiyalardan foydalanish Arduino IDE-da funksiyalardan foydalanish, kodni tuzatish, o'rganish va qisqarish uchun juda muhimdir. Funksiyalarni yaratish va ularni dasturning boshqa qismlaridan chaqirish orqali kodni organizatsiyalash osonlashadi. Quyidagi misol funksiya ishlatishni ko'rsatadi:
https://wokwi.com/projects/387605215357190145
// LEDni yoqish va o'chirish uchun funksiyalar
int ledPin = 13; // LED uchun pin raqami
void setup() {
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LEDni chiqaruvchi sifatida sozlash
}
void loop() {
toggleLED(); // toggleLED funksiyasini chaqirish
delay(1000); // 1 sekund kutish
}
// LEDni yoqib o'chirish funksiyasi
void toggleLED() {
if (digitalRead(ledPin) == HIGH) {
digitalWrite(ledPin, LOW); // LEDni o'chirish
} else {
digitalWrite(ledPin, HIGH); // LEDni yoqish
}
}
Bu misolda, `toggleLED` deb nomlangan oddiy funksiya yaratilgan. Bu funksiya ichida LED-ni yoqish va o'chirish uchun kod mavjud. `loop` funksiyasida esa `toggleLED` funksiyasi chaqirilib, LED-ni har bir sikl davomida yoqib o'chiradi.
Funksiyalar, koddagi qisqarish, kodni organizatsiyalash va bir xil amallarni ko'p marta ishlatish uchun juda foydali bo'ladi.
82.Arduino IDE da foydalanuvchi funksiyasini yaratish va undan foydalanish Foydalanuvchi funksiyasini yaratish va undan foydalanish, Arduino dasturini tuzish va kodni tuzatishda qulayliklar yaratish uchun muhimdir. Quyidagi misol foydalanuvchi funksiyasini yaratishni va undan foydalanishni ko'rsatadi:
https://wokwi.com/projects/387605872639351809
// LEDni boshqarish uchun foydalanuvchi funksiyasi
int ledPin = 13; // LED uchun pin raqami
void setup() {
Serial.begin(9600); // Serial portni ochamiz
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LEDni chiqaruvchi sifatida sozlash
}
void loop() {
int duration; // Foydalanuvchidan olingan vaqt
// Foydalanuvchidan olingan vaqtni so'raymiz
duration = getUserInput();
// LEDni foydalanuvchining belgilagan vaqt davomida yoqib o'chirish
controlLED(duration);
}
int getUserInput() {
int userInput;
Serial.print("Biror sonni kiriting (sekundlar): ");
while (!Serial.available()) {
// Foydalanuvchi javobini kutamiz
}
userInput = Serial.parseInt(); // Foydalanuvchi tomonidan kiritilgan sonni o'qib olamiz
Serial.println(userInput); // Kiritilgan sonni ekranga chiqaramiz
return userInput;
}
// LEDni belgilangan vaqt davomida yoqib o'chirish
void controlLED(int duration) {
digitalWrite(ledPin, HIGH); // LEDni yoqish
delay(duration * 1000); // Foydalanuvchining kiritgan vaqt davomida kutish
digitalWrite(ledPin, LOW); // LEDni o'chirish
}
Bu misolda, `getUserInput` funksiyasi foydalanuvchidan biror sonni so'raydi va unga javobni qaytaradi. `controlLED` funksiyasi esa LEDni belgilangan vaqt davomida yoqib o'chiradi. `loop` funksiyasida foydalanuvchidan olingan vaqt bilan LEDni boshqarish uchun foydalanuvchi funksiyalari chaqiriladi.
Foydalanuvchi funksiyalari yaratish, dastur kodini tuzatish va boshqa funksiyalarni chaqirishda qulaylik yaratish uchun juda qulaydir.
83.Arduino IDE da OOP imkoniyatlaridan foydalanish Arduino IDE-da OOP (Object-Oriented Programming - Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash) imkoniyatlardan foydalanish, kodni tuzatish va boshqa qismlarga ayriboshlash uchun juda foydali bo'ladi. Quyidagi misol, OOP prinsiplaridan biri bo'lgan klass yaratish va undan ob'ekt hosil qilishni ko'rsatadi:
https://wokwi.com/projects/387606129818411009
// LEDni boshqarish uchun OOP misoli
class LEDController {
private:
int ledPin;
public:
// Klassning konstruktori
LEDController(int pin) {
ledPin = pin;
pinMode(ledPin, OUTPUT);
}
// LEDni yoqib o'chirish metodi
void toggleLED() {
if (digitalRead(ledPin) == HIGH) {
digitalWrite(ledPin, LOW);
} else {
digitalWrite(ledPin, HIGH);
}
}
};
// LEDController klassidan ob'ekt hosil qilish
LEDController myLED(13);
void setup() {
// Boshqa setup ishlari
}
void loop() {
myLED.toggleLED(); // LEDni boshqarish uchun ob'ekt metodi chaqiriladi
delay(1000);
}
Bu misolda, `LEDController` nomli klass yaratilgan. Bu klassning ichida LED-ni yoqib o'chirish uchun zarur metodlar mavjud. `myLED` nomli ob'ekt yaratilib, undan foydalanilmoqda. Bu usul, kodni tuzatish va boshqa funksiyalarni qo'llashda osonlik yaratadi. OOP prinsiplarini tushunish, kodni o'rganishni osonlashtiradi va barcha tizimni tuzatishda organizatsiyani yaxshilaydi.
87.Tugmacha (Tugmachali kalit) ni Arduinoga ulash Tugmacha (tugmachali kalit)ni Arduinoga ulash uchun, uning ikkinchi uchun podish barmoqlarini boshqa Arduino piniga bog'langan holda ishlatiladi. Quyidagi misol, bir tugmacha (push button)ni Arduinoga ulashni ko'rsatadi:
https://wokwi.com/projects/387606656939769857
const int tugmachaPin = 2; // Tugmacha barmoqlarini 2-raqami bilan bog'lash
void setup() {
pinMode(tugmachaPin, INPUT); // Tugmachani kiritish rejimiga o'rnatish
Serial.begin(9600); // Seri portni boshlash
}
void loop() {
int tugmachaHolati = digitalRead(tugmachaPin); // Tugmachani o'qish
if (tugmachaHolati == HIGH) {
Serial.println("Tugmacha bosildi!"); // Tugmacha bosilganda ma'lumotni chiqarish
}
delay(100); // Cheksiz tsiklni kontrol qilish uchun kichik saqlash
}
```
Bu dastur tugmachani 2-raqamli pin bilan bog'laydi va uni kiritish rejimiga o'rnatadi. Har bir tsiklda, tugmachaning holati o'qiladi. Agar tugmacha bosilsa, "Tugmacha bosildi!" degan ma'lumot Serial Monitor oynasida chiqadi.
Ushbu dastur tugmacha bosilganda nima qilishni boshqarish uchun asoslangan. Siz boshqa vazifalarni tugmacha holatiga bog'langan holda ham amalga oshirishingiz mumkin.
89.Tugmacha yordamida LED chiroqlarini o‘chirib-yoqishni tushuntiringTugmachali kalit (push button) orqali LED chiroqlarini o'chirib-yoqishni amaliy ko'rsatish uchun quyidagi Arduino dasturini o'zgartirishingiz mumkin. Bu dasturda bir tugmacha va ikkita LED chiroq bir qurilmada ishlatilgan.
https://wokwi.com/projects/387606870546271233
const int tugmachaPin = 2; // Tugmachani 2-raqamli pin bilan bog'lang
const int led1Pin = 9; // Birinchi LEDni 9-raqamli pin bilan bog'lang
const int led2Pin = 10; // Ikkinchi LEDni 10-raqamli pin bilan bog'lang
int tugmachaHolati = 0; // Tugmachaning holatini saqlash uchun o'zgaruvchi
void setup() {
pinMode(tugmachaPin, INPUT); // Tugmachani kiritish rejimiga o'rnatish
pinMode(led1Pin, OUTPUT); // LEDlarni chiqarish rejimiga o'rnatish
pinMode(led2Pin, OUTPUT);
Serial.begin(9600); // Seri portni boshlash
}
void loop() {
tugmachaHolati = digitalRead(tugmachaPin); // Tugmachani o'qish
if (tugmachaHolati == HIGH) {
// Tugmacha bosilganda LEDlarni o'chirib-yoqish
digitalWrite(led1Pin, HIGH);
digitalWrite(led2Pin, LOW);
Serial.println("Birinchi LED yoqilgan, ikkinchi LED o'chirilgan");
} else {
// Tugmacha bosilmagan holda ikkita LEDni ham o'chirib-yoqish
digitalWrite(led1Pin, LOW);
digitalWrite(led2Pin, HIGH);
Serial.println("Birinchi LED o'chirilgan, ikkinchi LED yoqilgan");
}
delay(100); // Cheksiz tsiklni kontrol qilish uchun kichik saqlash
}
```
Ushbu dastur tugmachani o'qib, undan olingan ma'lumotga asosan birinchi LEDni yoqadi va ikkinchi LEDni o'chiradi. Tugmacha qaytadan bosilganda esa holdi almashtirib, birinchi LEDni o'chirib, ikkinchi LEDni yoqadi.
90.Arduino-ga fotorezistorni ulash va yorug‘lik datchigi bilan ishlashArduino-ga fotorezistor (yorug'lik o'qish datchigi)ni ulash va yorug'lik darajasini o'qish uchun quyidagi dasturni ishlatishingiz mumkin. Bu dastur, fotorezistor bilan yorug'likni o'qish va natijani seri portga chiqarish uchun ishlatiladi.
https://wokwi.com/projects/387607221861243905
const int fotorezistorPin = A0; // Fotorezistorning analog pin raqami (A0)
const int ledPin = 13; // LEDning pin raqami (13)
void setup() {
Serial.begin(9600); // Seri portni boshlash
}
void loop() {
int fotorezistorQiymati = analogRead(fotorezistorPin); // Fotorezistorni o'qish
int yoruglikDarajasi = map(fotorezistorQiymati, 0, 1023, 0, 255); // Darajani o'zgartirish
Serial.print("Fotorezistor qiymati: ");
Serial.print(fotorezistorQiymati);
Serial.print(" -> Yorug'lik darajasi: ");
Serial.println(yoruglikDarajasi);
analogWrite(ledPin, yoruglikDarajasi); // LEDni yorug'lik darajasiga mos ravishda sozlash
delay(1000); // Cheksiz tsiklni kontrol qilish uchun kichik saqlash
}
```
Ushbu dasturda `fotorezistorPin` degan o'zgaruvchi fotorezistorning analog pin raqamini, `ledPin` degan o'zgaruvchi esa LEDning pin raqamini belgilaydi. Dastur o'z ichiga olgan qiymatlarni seri portga chiqaradi va LEDni fotorezistorning o'qilgan qiymatiga mos ravishda yorug'lik darajasiga sozlaydi. Yorug'lik darajasi, fotorezistor qiymati o'sayotganicha o'zgaradi.
Dasturni ishga tushirgandan so'ng, Arduino-ni kompyuterga ulang va Arduino IDE-dagi Seri Monitor yoki boshqa seri port qabul qiluvchi dastur orqali, fotorezistorning o'qilgan qiymati va LEDning yorug'lik darajasi ma'lum bo'ladi. Bu, yorug'lik darajasini o'zgartirish uchun yorug'likka ta'sir qilgan ob'ekt yoki muhitni o'zgartirish uchun yaxshi bir dasturdir.
100.Takrorlanuvchi jarayonlarni boshqarishda Millis() dan foydalanish`millis()` funktsiyasi, Arduino mikrokontrollerlarida takrorlanuvchi jarayonlarni boshqarishda va vaqtning ichki o'tishini boshqarishda qo'llaniladi. Uning asosiy maqsadi, dasturning har bir qismida qancha vaqt o'tganligini o'lchash va tanlashdir. Bu, dasturni parallel yoki multithreading imkoniyatiga ega bo'lmasa ham, bajarilishning muayyan bir qismida boshqa vazifalarni tez-tez bajarish va vaqtning kontrol qilinishi uchun foydalaniladi.
https://wokwi.com/projects/387607592843320321
`millis()` funktsiyasi bajarilish bo'ylab o'tgan vaqtning milliseconds (millisaniya) turi bilan ifodalangan qiymatni qaytaradi. Bunda, bajarilishni boshlashdan (Arduino to'xtash orqali) boshlab o'tgan vaqtni o'lchash mumkin. Masalan:
unsigned long previousMillis = 0; // Oldingi millis() qiymati
const long interval = 1000; // Ta'riflangan vaqt oralig'i (millisaniya)
void setup() {
// Boshlang'ich tuzilishlar
Serial.begin(9600);
}
void loop() {
// Yangi millis() qiymatini olish
unsigned long currentMillis = millis();
// Agar belgilangan vaqt o'tib ketgan bo'lsa
if (currentMillis - previousMillis >= interval) {
// Oldingi millis() qiymatini yangilash
previousMillis = currentMillis;
// Bajarilishdan so'ng bajariladigan vazifa
Serial.println("Hello, World!");
}
// Boshqa vazifalar...
}
Bu misol, "Hello, World!" matnini har bir soniyada bir bor Serial monitor'ga chiqaradi. Interval o'zgartirilganda, xabarlar o'zgartiriladi vaqt oraliqlarida.
`millis()`ning ishlatilishi, bajarilishlarning vaqtni boshqarish uchun oson va samarali usullardan biridir, chunki bu funktsiya takrorlanuvchi vazifalar o'rtasidagi chegaralarni belgilashga imkon beradi.
101.Takrorlanuvchi jarayonlarni boshqarishda Interrupts dan foydalanishArduino mikrokontrollerlarida `interrupts` (interraptlar) usuli, takrorlanuvchi jarayonlarni boshqarishda vaqt bilan bog'liq vazifalarni bajarish uchun foydalanishga imkon beradi. Interraptlar, belgilangan shartlar bajarilib ketganda, dasturning asosiy jarayonlarini to'xtatishsiz boshqa vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi.
https://wokwi.com/projects/387608726540803073
Quyidagi misol, bir tugma bosilib qoldirilib bo'lgan vaqt ichida interraptni ishga tushuradi. Bu, dasturning asosiy jarayonlarini to'xtatishsiz boshqa vazifalarni bajarish uchun yaxshi usul bo'lishi mumkin.
const int buttonPin = 2; // Tugma pinining raqami
volatile int buttonState = LOW; // Tugma holati (Low - qo'ldirilmagan, High - qo'ldirilgan)
volatile unsigned long lastDebounceTime = 0; // Oldingi vaqt
volatile unsigned long debounceDelay = 50; // Debonse ta'minlash (ms)
void setup() {
Serial.begin(9600); // Serial portni boshlash
pinMode(buttonPin, INPUT_PULLUP); // Tugma pinini kirish (pull-up rezistori bilan)
attachInterrupt(digitalPinToInterrupt(buttonPin), buttonInterrupt, FALLING); // Interruptni bog'lash (buttonPin ni FALLING bo'limida)
Serial.println("Kodingiz ishga tushdi!"); // Serial bilan habar chiqaring
}
void loop() {
// Boshqa vazifalar...
}
void buttonInterrupt() {
// Tugma bosilganda ishga tushadi
if (millis() - lastDebounceTime > debounceDelay) {
buttonState = !buttonState; // Tugmani holatini o'zgartirish
Serial.println(buttonState); // Holatni chiqarish
}
lastDebounceTime = millis(); // O'zgartirishdan so'ng vaqt olish
}
106.LCD displeyida matn hosil qilish Matn hosil qilish uchun LCD displeyini Arduino kontrolleri bilan ishlatish mumkin. Agar sizda 16x2 LCD displey bo'lsa, uni yuklab olish uchun ma'lumotlar kerak bo'ladi. Quyidagi misol kod orqali, Arduino va 16x2 LCD displey orasidagi aloqani ko'rib chiqishingiz mumkin:
https://wokwi.com/projects/387609056234128385
#include <LiquidCrystal_I2C.h>
// I2C LCD displey uchun ma'lumotlar
LiquidCrystal_I2C lcd(0x27, 16, 2);
void setup() {
// LCD displeyini boshlash
lcd.begin(16, 2);
// Matnni chiqarish
lcd.print("Salom, Dunyo!");
}
void loop() {
// Hech nima qilmaslik uchun loop() funksiyasi bo'sh
}
Bu kod, I2C-interfeysini qo'llagan 16x2 LCD displey bilan yaratilgan ma'lumotlarni chiqaradi. Agar sizda boshqa modelda displey bo'lsa, uning manzilini (`0x27`) kerakli manzilga o'zgartiring.
Bu dastur `setup()` funksiyasi orqali LCD displeyini boshlash uchun kerak bo'lgan parametrlarni o'rnatadi, va `loop()` funksiyasida hech nima bajarilmaydi, ammo bu funksiya yuqoridagi matnni chiqarishda foydalanilgan.
Muhim qo'llanishlar:
- `lcd.begin(16, 2)` funksiyasi, LCD displeyning qaysi o'lchamdagi (16x2) va qancha qatorli (2-qatorli) ekanligini aniqlaydi.
- `lcd.print("Salom, Dunyo!")` qatori matnni LCD displeyga chiqaradi.
108.LCD da harakatlanuvchi matn hosil qilish LCD displeyda harakatlanuvchi matn hosil qilish uchun, sizga LCD displey, boshqa qurilmalar, yoki modullarni boshqarish uchun mikrokontroller (masalan, Arduino) kerak bo'ladi. Quyidagi kodlar orqali, Arduino yoki o'zgaruvchan mikrokontroller orqali LCD displeyga harakatlanuvchi matn hosil qilish mumkin:
https://wokwi.com/projects/387609354233181185
#include <LiquidCrystal_I2C.h>
LiquidCrystal_I2C lcd(0x27, 16, 2);
void setup() {
lcd.begin(16, 2);
lcd.print("Salom,");
}
void loop() {
lcd.setCursor(0, 1);
lcd.print("Dunyo! ");
delay(500);
lcd.scrollDisplayLeft();
delay(500);
}
.
114.Fotorezistordan olingan ma’lumotlarni qayta ishlovchi dasturlarga misol keltiringFotorezistorlar (yoki fotoqirolicha) nurlarning miqdori bo'yicha o'zgaruvchanliği his qilish uchun ishlatiladi. Misol uchun, Arduino bilan ishlovchi dastur quyidagicha bo'lishi mumkin:
https://wokwi.com/projects/387609674527078401
1. Fotorezistor va bir qanday boshqa muhit sensorini bog'lang.
2. Fotorezistorning miqdori o'qilib, uning ishoralari Arduino tomonidan olingan.
3. Olingan ma'lumotlar asosida, dastur tomonidan belgilangan shartlarni tekshirish.
Quyidagi dastur, fotorezistor miqdorini o'qib, konsolga chiqarib, belgilangan chetlarda yoki miqdorlarda qanday harakat qilish kerakligini aniqlaydi:
const int fotoPin = A0; // Fotorezistorning analog pin raqami
int fotoOqim; // Fotorezistorning o'qimi
void setup() {
Serial.begin(9600); // Konsolga chiqishni boshlash
}
void loop() {
fotoOqim = analogRead(fotoPin); // Fotorezistorning o'qimini o'qish
Serial.println(fotoOqim); // Konsolga fotorezistor o'qimini chiqarish
// Shart: Agar o'qim belgilangan chetdan katta bo'lsa
if (fotoOqim > 800) {
// Boshqa kerakli harakatlar uchun dasturni yozing
Serial.println("Yorug'likni sezib oldim!");
}
delay(1000); // 1 sekund to'xtash
}
115. .Ultratovushli masofa datchigidan olingan ma’lumotlarni qayta ishlovchi dasturlarga misol keltiring Ultratovushli masofa datchigi (ultrasonik sensor) ma'lumotlarini o'qib, ularni ishlovchi dastur quyidagicha bo'lishi mumkin. Bu misolda Arduino ishlatilgan:
https://wokwi.com/projects/387610406150168577
#define TRIG_PIN 9 // Trig pinning raqami
#define ECHO_PIN 10 // Echo pinning raqami
void setup() {
Serial.begin(9600); // Konsolga chiqishni boshlash
pinMode(TRIG_PIN, OUTPUT); // Trig pinini chiqish sifatida sozlash
pinMode(ECHO_PIN, INPUT); // Echo pinini kiritish sifatida sozlash
}
int duration=0;
void loop() {
long distance; // Masofani saqlash uchun long tipida o'zgaruvchi
digitalWrite(TRIG_PIN, LOW);
delayMicroseconds(2);
digitalWrite(TRIG_PIN, HIGH); // Trig pinini 10 mikrosoniya (us)gacha yuqori hisoblab, keyin pastga qaytarish
delayMicroseconds(10);
digitalWrite(TRIG_PIN, LOW);
duration = pulseIn(ECHO_PIN, HIGH); // Echo pinida ulanilgan signalning davomati
distance = (duration * 0.0343) / 2; // Ultratovush datchigi tomonidan yetkazilgan signalning yo'qotish va qaytib kelish vaqtiga bog'liq masofa (cm)
Serial.print("Masofa: ");
Serial.print(distance);
Serial.println(" sm");
delay(1000); // To'xtash
}
Bu dasturda `TRIG_PIN` va `ECHO_PIN` dastur uchun moslashtirilgan trigonometrik va ekhosignalni olish uchun ulanilgan pin raqamlarini ko'rsatadi. Dasturda ultratovushli masofa datchigining `pulseIn` funksiyasi orqali yetkazilgan vaqtini o'qib, masofani hisoblab, konsolga chiqaradi.
Dastur boshlanda ultratovushli masofa datchigi bilan bog'langan ob'ektning masofasi konsolga chiqariladi. Har bir takrorlashda masofa o'zgartirilsa, yangi ma'lumotlar konsolga yoziladi.
117.Zummer (Buzzer) da notalar ijrosi uchun qanaqa funksiyalardan foydalanish mumkin? Arduino yoki boshqa mikrokontrollerlar bilan zummer (buzzer)da notalar ijrosi uchun sizga qo'shimcha funksiyalar va kutubxonalar kerak bo'ladi. Quyidagi oddiy dastur bilan siz Arduino yoki boshqa mikrokontrollerda zummer orqali notalar ijrosi amalga oshirishingiz mumkin. Dasturda "tone" va "noTone" funksiyalari ishlatilgan.
https://wokwi.com/projects/387610572726998017
#define TRIG_PIN 9 // Trig pinning raqami
#define ECHO_PIN 10 // Echo pinning raqami
void setup() {
Serial.begin(9600); // Konsolga chiqishni boshlash
pinMode(TRIG_PIN, OUTPUT); // Trig pinini chiqish sifatida sozlash
pinMode(ECHO_PIN, INPUT); // Echo pinini kiritish sifatida sozlash
}
int duration=0;
void loop() {
long distance; // Masofani saqlash uchun long tipida o'zgaruvchi
digitalWrite(TRIG_PIN, LOW);
delayMicroseconds(2);
digitalWrite(TRIG_PIN, HIGH); // Trig pinini 10 mikrosoniya (us)gacha yuqori hisoblab, keyin pastga qaytarish
delayMicroseconds(10);
digitalWrite(TRIG_PIN, LOW);
duration = pulseIn(ECHO_PIN, HIGH); // Echo pinida ulanilgan signalning davomati
distance = (duration * 0.0343) / 2; // Ultratovush datchigi tomonidan yetkazilgan signalning yo'qotish va qaytib kelish vaqtiga bog'liq masofa (cm)
Serial.print("Masofa: ");
Serial.print(distance);
Serial.println(" sm");
delay(1000); // To'xtash
}
Bu dasturda `playNote` funksiyasi notani buzzerda ijro etadi. Dastur davomida quyidagi notalar ijrolanadi: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si, va yana bir martalik Do. Dastur notalar orasida 20 millisekund to'xtaydi.
Agar boshqa notalarni qo'shmoqchi bo'lsangiz, notalarning o'zi uchun kerakli chastotalarni bilmangiz kerak. Misol uchun, Do notasi uchun chastota 262Hz, Re uchun 294Hz va hokazo. Bu haqida ma'lumot olish uchun notalarning chastotalari jadvalidan foydalanishingiz mumkin.
118.Bitta pinMode dan LED chirog‘i uchun ham analog, ham raqamli signal olish mumkinmi? Kod orqali tushuntiring Ha, bitta pinMode dan LED chirog‘i uchun analog va raqamli signal olish mumkin. Bu, PWM (Pulse Width Modulation) signalini ishlatish orqali amalga oshiriladi.
Bu misol, Arduino bilan bajarilgan. Quyidagi dasturda, `analogWrite` funksiyasi orqali PWM signalini generatsiya qilish orqali LED chirog‘ini doimiy ravishda yog‘ib turish yoki yog‘ib turmaslik holatini boshqarish mumkin:
https://wokwi.com/projects/387610749573584897
int ledPin = 9; // LED chirog‘ining pinning raqami
void setup() {
pinMode(ledPin, OUTPUT); // LED chirog‘ini chiqish sifatida sozlash
}
void loop() {
analogWrite(ledPin, 128); // LED chirog‘ini yarim kuchiya yog‘ib turish (raqamli qiymat: 0 - 255)
delay(1000); // 1 sekund kuzatish
analogWrite(ledPin, 0); // LED chirog‘ini yog‘ib turmaslik holatiga o‘tkazish
delay(1000); // 1 sekund kuzatish
}
Bu dasturda, `analogWrite` funksiyasi `ledPin` ga 128 qiymatini yuboradi, bu esa LED chirog‘ini yarim kuchiya yog‘ib turish demakdir. Keyin LED chirog‘i 0 qiymatiga o‘tkaziladi, va shu jarayonda LED chirog‘i yog‘ib turmaslik holatiga o‘tkaziladi.
PWM signalining o'ziga xos xususiyati, uni analog (umumanan narin) signallar emulyatsiya qilish va raqamli signalni uzun tarta olish imkonini beradi. Bu, LED chirog‘ini engil yo'nalishda yog‘ib turib turmaslik orqali yoritish yoki yoritmaslik uchun foydalidir.